Азія Змест Гл. таксама | НавігацыяGran catalanaБольшая российская4003217-6sh8500860600560427ge131486139940315526119п
Кантыненты
частка светуЕўропайЕўразіюўсходнім паўшар'іЧукоцкі паўвостраўэкватараУральскіх горМугаджарахЭмбаКаспійскім морыКураСурамійскім перавалыРыёніЧорнымМармуровымБасфорДарданелыАфрыкайСуэцкім каналамПаўночнай АмерыкіБерынгаў праліўАрхангельскай вобласцірэспублікі КоміСвярдлоўскайКурганскай абласцейРасііКазахстанаКаўказеазербайджанскайгрузінскайПаўночным ЛедавітымІндыйскімЦіхім акіянаміАтлантычнага акіянаАзоўскімЧорнымМармуровымЭгейскімМіжземнымКаспійскагаАральскага мораазёры БалхашВозера БайкалМёртвае мораМалая АзіяАравійскіІндастанКарэйскіКамчаткаЧукоткаТаймырВялікія ЗондскіяНовасібірскіяСахалінПаўночная ЗямляТайваньФіліпінскіяХайнаньШры-ЛанкаЯпонскіяАравійскаяІндыйскаяКітайскаяСібірскаягорывулканізмакліматувечная мерзлатаРасійскай ФедэрацыіАфрыцыКітайІндыяІнданезіяПакістанБангладэшЯпоніямангалоіднайкітайцыеўрапеоіднайэкватарыяльнайкітайскаяіндыйскаявавілонская
(function()var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node)node.outerHTML="u003Cdiv class="mw-dismissable-notice"u003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-close"u003E[u003Ca tabindex="0" role="button"u003Eне паказвацьu003C/au003E]u003C/divu003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-body"u003Eu003Cdiv id="localNotice" lang="be" dir="ltr"u003Eu003Ccenteru003Eu003Cspan class="plainlinks"u003EСачыце за Беларускай Вікіпедыяй на u003Ca href="https://www.facebook.com/be.wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Facebook icon.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/14px-Facebook_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/21px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/28px-Facebook_icon.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/be.wikipedia"u003EFacebooku003C/au003Eu003C/bu003E, u003Ca href="http://twitter.com/#!/be_wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Twitter.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/14px-Twitter.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/21px-Twitter.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/28px-Twitter.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="http://twitter.com/#!/be_wikipedia"u003ETwitteru003C/au003Eu003C/bu003E, u003Ca href="https://www.instagram.com/be.wikipedia/" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Instagram.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/14px-Instagram.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/21px-Instagram.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/28px-Instagram.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.instagram.com/be.wikipedia/"u003EInstagramu003C/au003Eu003C/bu003E і u003Ca href="http://vk.com/be.wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="V Kontakte Russian V.png" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/14px-V_Kontakte_Russian_V.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/21px-V_Kontakte_Russian_V.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/28px-V_Kontakte_Russian_V.png 2x" data-file-width="415" data-file-height="415" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="http://vk.com/be.wikipedia"u003EУ Кантакцеu003C/au003Eu003C/bu003Eu003C/spanu003E! u003Cbr /u003EТаксама ёсць старонка u003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/groups/1645396869043051/"u003EWikimedia Community User Group Belarusu003C/au003E на u003Ca href="/wiki/Wikimedia_Community_User_Group_Belarus" title="Wikimedia Community User Group Belarus"u003Eu003Cimg alt="Facebook icon.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/14px-Facebook_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/21px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/28px-Facebook_icon.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/groups/1645396869043051/"u003EFacebooku003C/au003Eu003C/bu003Eu003C/centeru003Enu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003E";());
Азія
Jump to navigation
Jump to search
Азія — найбольшая па плошчы частка свету, разам з Еўропай утварае мацерык Еўразію. Плошча — каля 43,4 млн. км². Насельніцтва — 3720 млн. чал. (2001) (у Азіі пражывае найбольшая колькасць людзей).
Змяшчаецца ў асноўным ва ўсходнім паўшар'і (выключэннем з'яўляецца Чукоцкі паўвостраў), на поўнач ад экватара. Мяжу з Еўропай звычайна праводзяць па ўсходнім падножжы Уральскіх гор, Мугаджарах, рацэ Эмба, далей па Каспійскім моры, рацэ Кура, Сурамійскім перавалы, рацэ Рыёні, па Чорным і Мармуровым моры, пралівах Басфор і Дарданелы. З Афрыкай Азія злучаная Суэцкім каналам, ад Паўночнай Амерыкі яе аддзяляе вузкі Берынгаў праліў. Геаграфічныя каардынаты крайніх пунктаў гл. у раздзеле «Асноўныя звесткі».
Тры дадатковыя лініі меж на карце дэманструюць альтэрнатыўныя, большай часткай негеаграфічныя, азначэнні меж:
- Лінія A — праходзіць па вяршынях Уральскіх гор і, далей, па рацэ Урал
- Лінія B — праходзіць па Кума-Маныцкай упадзіне і, далей, па Азоўскім моры
- Лінія C — па водападзеле Каўказскіх гор
Геапалітычная мяжа Азіі некалькі адрозніваецца ад прыроднай. Яе праводзяць па ўсходніх межах Архангельскай вобласці, рэспублікі Комі, Свярдлоўскай і Курганскай абласцей, па мяжы Расіі і Казахстана. На Каўказе геапалітычная мяжа Азіі супадае з расійска-азербайджанскай і расійска-грузінскай межамі.
Азія амываецца Паўночным Ледавітым, Індыйскім і Ціхім акіянамі, а таксама — на захадзе — унутранамацярыковымі морамі Атлантычнага акіяна (Азоўскім, Чорным, Мармуровым, Эгейскім, Міжземным). Пры гэтым маюцца шырокія вобласці ўнутранага сцёку — басейны Каспійскага і Аральскага мора, азёры Балхаш і інш. Возера Байкал якое па аб'ёме змяшчэння прэснай вады пераўзыходзіць усе азёры свету; у Байкале засяроджанае 20% сусветных запасаў прэснай вады (без уліку леднікоў). Мёртвае мора з'яўляецца найглыбокай у свеце тэктанічнай западзінай (-405 метраў ніжэй узроўню мардуючы). Узбярэжжа Азіі ў цэлым раздзелена адносна слаба, вылучаюцца буйныя паўастравы — Малая Азія, Аравійскі, Індастан, Карэйскі, Камчатка, Чукотка, Таймыр і інш. Каля берагоў Азіі — буйныя астравы (Вялікія Зондскія, Новасібірскія, Сахалін, Паўночная Зямля, Тайвань, Філіпінскія, Хайнань, Шры-Ланка, Японскія і інш.), якія займаюць у сукупнасці плошчу больш 2 млн. км²(2).
У аснове Азіі ляжаць чатыры вялізных платформы — Аравійская, Індыйская, Кітайская і Сібірская. Да 3/4 тэрыторыі гэтай часткі свету займаюць горы і плоскагор'і. Усходняя Азія — раён актыўнага вулканізма. Азія багатая разнастайнымі карыснымі выкапнямі (асабліва — паліўна-энергетычнай сыравінай).
На тэрыторыі Азіі прадстаўленыя амаль усе тыпы клімату — ад арктычнага на крайняй поўначы да экватарыяльнага на паўднёва-усходзе. Ва Усходняй і Паўднёва-Усходняй Азіі клімат мусонны (у межах Азіі знаходзіцца самае вільготнае месца Зямлі), у той час як ва Усходняй Сібіры — рэзка кантынентальны, а на раўнінах Цэнтральнай, Сярэдняй і Заходняй Азіі - паўпустынны і пустынны. Важную ролю ў жыцці поўначы Азіі гуляе вечная мерзлата, якая пакрывае звыш 10 млн км².
На тэрыторыі Азіі да цяперашняга часу поўнасцю або часткова размешчанае 51 дзяржава. У межах Азіі — вялікая частка тэрыторыі Расійскай Федэрацыі.
Змест
1 Фізіка-геаграфічнае раянаванне
2 Насельніцтва
3 Асноўныя звесткі
4 Гл. таксама
Фізіка-геаграфічнае раянаванне |
У Азіі прынята вылучаць наступныя фізіка-геаграфічныя раёны:
Заходняя Азія (Каўказ і Пярэднеазіацкія нагор'і);
Паўднёва-Заходняя Азія (Аравійскі паўвостраў і Левант);
Паўднёвая Азія (паўвостраў Індастан і абток Шры-Ланка);
Паўднёва-Усходняя Азія (паўвостраў Індакітай і Малайскі архіпелаг);
Усходняя Азія (Карэйскі паўвостраў, Японскія астравы, усходняя частка Кітая);
Паўночная Азія (Сібір і паўночны ўсход Еўразіі);
Сярэдняя Азія (Памір, Цянь-Шань, Туранская нізіна).
Насельніцтва |
Для Азіі характэрныя вельмі высокія сярэднегадавыя тэмпы росту колькасці насельніцтва (па гэтым паказчыку Азія саступае толькі Афрыцы); у апошні час яны, аднак, некалькі знізіліся і складаюць 1,3%. У Азіі пражывае больш за 60% усяго чалавецтва. У сукупнасці Кітай і Індыя даюць 40% сусветнай колькасці насельніцтва. 6 дзяржаў маюць больш за 100 млн. жых. (апроч названых вышэй — Інданезія, Пакістан, Бангладэш і Японія).
У Азіі жывуць прадстаўнікі трох галоўных рас чалавецтва — мангалоіднай (кітайцы і інш.), еўрапеоіднай (народы Заходняй Азіі) і экватарыяльнай (некаторыя народы Паўднёвай і Паўднёваўсходняй Азіі). Этнічны склад насельніцтва Азіі вельмі разнастайны.
У Азіі зарадзіліся шматлікія старажытныя цывілізацыі — кітайская, індыйская, сярэднеазіяцкая, вавілонская і інш. Спрыяльныя для земляробства раёны Паўднёвай і Паўднёва-Усходняй Азіі далі пачатак шматлікім сучасным народам.
Асноўныя звесткі |
Плошча: | 43475 тыс. км2 (уключаючы астравы) | |
Плошча астравоў: | 2000 тыс. км2 | |
Сярэдняя вышыня над узроўням мора: | 960 метраў | |
Найбольшая вышыня над узроўням мора: | 8 848 метраў (г. Эверэст) | |
Найменшая вышыня над узроўням мора: | -405 метраў (узровень Мёртвага мора) | |
Самы паўночны пункт: | мыс Чэлюскін 77° 43' c. ш. 104° 18' у. д. | |
Самы паўднёвы пункт: | мыс Піай 1° 16' c. ш. 103° 30' у. д. | |
Самы заходні пункт: | мыс Баба 39° 29' c. ш. 26° 04' у. д | |
Самы ўсходні пункт: | мыс Дзяжнёва 66° 05' c. ш. 169° 40' з. д. |
Рэгіёны свету | |||
Амерыка | Паўночная · Карыбы · Лацінская · Цэнтральная · Паўднёвая | ||
---|---|---|---|
Еўропа | Паўночная · Заходняя · Цэнтральная · Усходняя · Паўднёвая | ||
Азія | Заходняя · Цэнтральная · Паўночная ·Усходняя · Паўднёвая · Паўднёва-Усходняя · Блізкі Усход · Сярэдні Усход · Далёкі Усход | ||
Афрыка | Паўночная · Заходняя · Цэнтральная · Усходняя · Паўднёвая | ||
Акіянія | Аўстралія · Новая Зеландыя · Меланезія · Мікранезія · Палінезія | ||
Палярныя вобласці | Арктыка · Антарктыка | ||
Акіяны | Атлантычны · Індыйскі · Паўночны · Ціхі · Паўднёвы |
Гл. таксама |
- Усходазнаўства
- Спіс гарадоў-мільянераў Азіі
|
|
Катэгорыя:
- Кантыненты
(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.296","walltime":"0.412","ppvisitednodes":"value":1204,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":85534,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":6909,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":8,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":8,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":0,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":6,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 306.408 1 -total"," 84.82% 259.901 1 Шаблон:Бібліяінфармацыя"," 16.50% 50.566 3 Шаблон:Навігацыйная_табліца"," 13.76% 42.169 1 Шаблон:Геастратэгічныя_пункты_сусветнага_акіяна"," 8.01% 24.535 2 Шаблон:Navbox_subgroup"," 1.32% 4.034 1 Шаблон:Рэгіёны"," 0.95% 2.918 71 Шаблон:•"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.153","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":5128078,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1261","timestamp":"20190314224408","ttl":2592000,"transientcontent":false);mw.config.set("wgBackendResponseTime":146,"wgHostname":"mw1272"););