Cumar

Cumar
Rashidun Caliph Umar ibn Al-Khattāb - عُمر بن الخطّاب ثاني الخلفاء الراشدين
Boqortooyada Islaamka wakhtigii Cumar
Hogaamihii la hubey (Amir al-Mu'minin)
Magaca	Cumar bin al-Khattab (Af-Carabi: عمر بن الخطاب)
Wakhtiga Hogaaminta	23 Ogusto 634 C.D – 03 Nofember 644 C.D
Wakhtiga dhalashada	579 C.D (45 Hijrada ka hor)
Meesha ku dhashay	Mekka, Carabiya
Wakhtiga uu dhintey	03 Nofember 644 CD (26 Dulhijjah 23 Hijrada ka dib)
Meesha uu ku dhintey	Medina, Carabiya
Meesha lagu aasay	Al-Masjid al-Nabawi, Medina
Ka horeeyay maamulka	Abu Bakr
Ku xigay hogaanka	Cismaan binu Cafaan
Aabe	Khattab ibn Nufayl
Hooyo	Hantamah binti Khattab
Walaalo (Aboowe)	Sayd ibn al-Khattab
Walaalo (abaayo)	Fatima bint al Khattab
Xaasas	• Zaynab bint Maz'un • Quraybah bint Abi Umayyah al-Makhzumi • Umm Hakim bint al-Harith ibn Hisham • Umm Kulthum bint Asim • Atikah bint Zayd ibn Amr ibn Nufayl • Luhyah • Fukayhah
Wiilasha uu dhalay	• Abdullah ibn Umar • 'Abd ar-Rahman ibn 'Umar • 'Ubaid Allah ibn 'Umar • Zayd ibn 'Umar • Asim ibn Umar • Iyaad ibn 'Umar • 'Abd ar-Rahman ibn 'Umar • Az-Zubayr ibn Bakkar (Abu Shahmah)
Gabdhaha uu dhalay	• Hafsa bint 'Umar • Fatima bint 'Umar • Zaynab bint 'Umar
Tafiirta	Farooqi
Magacyada kale	Al-Faruq ("Kala saarihii runta iyo beenta") Amir al-Mu'minin ("Hogaamiyihii dadka iimaanka qaba")

Cumar Amiir al-Mu'miniin (ingiriis: 'Umar; carabi: ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺍﻟﺨﻄﺎﺏ; magaca dhamaystiran Cumar ibn Al-Khattab "ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺍﻟﺨﻄﺎﺏ") dhashay 579 C.D magaalada Makka ee dhulka Carabta, isla markaana dhintey 03 Nofember 644 C.D (26 Dulhijjah 23 Hijri), wuxuu ahaa saaxiibka labaad ee Nebi Muxamed, hogaamiyihii sadexaad ee Dawladda Islaamka, asxaabi ka mid ah Kulafo Raashidiinta iyo mid ka mid ah asxaabta rasuulka.^[1][2][3]

Cumar bin Khattab wuxuu ahaa hogaamiyihii ugu awooda badnaa khulafo al-Raashidiinta kaasi oo meel sare kaga jirey maamulka Dawladda Islaamka intii uu Nebigu noolaa iyo markii uu geeriyoodayba.^[4]

23 Ogosto 634 ka dib markuu dhintey Abu Bakr ayuu hogaanka iyo talada kala wareegay hogaamiyehii kowaad ee Khulafada Rashiidiinta waa Abu Bakr oo talada hayay ka soo biloow 632–634 C.D.^[5]

Intii nebigu noolaa, Cumar bin Khattab wuxuu ahaa saaxiibka iyo la-taliyaha labaad ee Nebi Muxamed asagoo kala qeyb galay arimo aad u badan. Wuxuuna ka garab dagaalamay Nebi Muxamed qaswado aad u badan ooy ka mid yihiin Dagaalkii Beder, Dagaalkii Uxud, Dagaalkii Dhufeysyada,^[6] qabsashaddii magaalada Makka, Dagaalkii Kheybar, Dagaalkii Xunayn, go'doomintii Daa'if iyo Dagaalkii Tabuk.^[7]
Dagaaladani wuxuu Abu Bakr ku kharash gareeyay in badan oo dhaqaalihiisa ka mid ah.

Si kastaba ha ahaatee, goortii Nebi Muxamed geeriyooday waxaa khulafo Raashidiintu si waafaqsan dardaarankii nebiga isla garteen in Abu Bakr lagu wareejiyo hogaanka iyo talada maamulka dowladii Islaamka. Wakhtigani waxaa dhacday khilaaf aad u wayn oo dad badan ayaa diinta Islaamka dib uga noqdey maadaama nebigii waxyigu ku soo dagayay geeriyooday.

Abtirsiinta |

Abtirsiinta Cumar binu Khattab waxay ka bilaabantaa aabihii al-Khatab ibn Nufayl bin Cabdu al Cuzy bin Rayaax bin Cabdalah bin Qarad bin Rasaax Cuday bin Kacab bin Luay bin Qaalib bin Fahar bin Malik bin Nadar bin Kanaana bin Khusayma bin Mudrak bin Ilyaas bin Madar bin Nasar bin Macad bin Cadnaan binu Quraysh al Carabi.^[8]

Taariikhdii Hore |

Soo Islaamidii Cumar |

Cumar wuxuu ka mid ahaa raggii markii hore Islaamka iyo muslimiinta aadka u dhibi jirey, sanadkii lixaad ee soo diriddii Rasuulka (s.c.w) ayuu maalin soo kacay isagoo raba inuu Rasuulka SCW dilo, goor uu dhexda marayo ayaa nin ka hor yimid oo ku yiri "Cumar xaggee u socotaa?", wuxuu yiri "waxaan rabaa inaan Maxammed soo dilo, maxaa yeelay dadkii buu kala geeyey", markaasuu ku yiri "ma waxaad u malaynaysaa haddii aad disho inaad reer binu Cabdimanaaf ka nabadgelaysid, haddiise aad wax tarayso walaashaa Faadumo iyo ninkeedii Siciid way Islaameene maad iyaga wax ka qabatid!".

Cumar ayaa markaa aaday gurigii walaashii isagoo xanaaqsan, markuu gurigii irriddiisii soo marayo ayuu maqlay Qur'aan la akhrinayo waxaana guriga joogey walaashiis, ninkeedii iyo Khabaab oo qur'aan u akhrinayey. Albaabka ayuu tegey oo ku garaacay, dadkii guriga ku jirey markay ogaadeen inuu Cumar yahay ayaa Khabaabna dhuuntay, gabadhiina waraaqihii qur'aanku ku yiilley xaseysey (qarisay).

Cumar markii guriga laga furay ayuu gabadhii ku yiri "keen wixii aad akhrineyseen", markey u diideenna Siciid ayuu la dagaallamay, markaasay gabadhii difaacday ninkeedii ilaa uu iyadii dakharro gaarsiiyey. Markii la dagaallamay oo nabarro la is gaarsiiyey, la iskuna xanaaqay ayey dheheen "waxaad doonto samee annagu Ilaah ayaannu rumeyney waannuna islaamnay". Cumar markuu arkay meeshay xaaladdu marayso iyo dhibkuu reerka u geystey siiba walaashiis, ayaa naxariis qabatay, markaasuu tartiib ula hadlay oo yiri "i tus waxaad akhrineyseen", waxay dheheen "waxaad tahay nijaas ee soo qubeyso haddaad rabtid inaan ku tusno", wuu soo meyrtay markuu soo taabtayna waraaqdii ay akhrinayeen oo ay ku taallay suuratu Dhah ayey u dhiibeen. Cumar markuu suuraddii akhireyey ayuu yiri "hadalkaan waa hadal cajiib ah".

Khabaab oo dhuumanayey ayaa markuu maqlay hadalka Cumar iyo siduu u soo dabcay ayuu soo baxay oo ku yiri "Cumarow waxaan rajaynayaa iney kugu dhacday ducadii Rasuulka SCW kolkuu lahaa "Ilaahow laba Cumar (Cumar binu Khadhaab iyo Abii-jahal) midkaad kheyr ku og tahay islaamka ku xooji". Cumar intuu durba aad isu beddelay oo Ilahay qalbigiisa hanuun ku soo riday ayuu yiri "xaggee joogaa Nabigii?", markaas ayaa loo tilmaamay meeshuu joogo. Cumar isagoon weli hubkiisii iska dhigin ayuu meeshii tegey oo ku garaacay gurigii Rasuulka SCW iyo asaxaabtiisu ay joogeen. Asxaabtii markay arkeen Cumar, ayaa la yiri "waa Cumar", markaasaa Xamsa oo muddo yar ka hor sii islaamay meeshana joogey yiri "soo daaya, hadduu wanaag u socdana waan arkaynaa, hadduu xumaan u socdana seeeftiisaan ku dileynaa'. Cumar gurigii ayuu galay, ka dibna halkaa ayuu ku soo islaamay.

Hijradii Madiina |

Cumar iyo Xamsa markay soo islaameen Ilaahay (s.w) wuxuu muslimiintii siyaadiyey cissi iyo xoog, xaaladdii Makkana way is beddeshay. Cumar isla markiiba wuxuu qaadey tallaabooyin wuxuuna yri "waxaan is weydiiyey ninka dadka ugu neceb islaamak markaasaan xasuustay inuu Abii-jahal yahay, markaasaan gurigiisii ugu tegey oo ku garaacay, albaabka ayuu iga furay oo i soo dhoweeyey yirina "maxaad iigu timid Cumar", waxaan ku iri "waxaan kuugu imid inaan ku ogeysiiyo inaan islaamay oo rumeeyey Alle iyo Rasuulka SCW , waxaan haysan jirneyna aan beeniyey", Abii-jahal intuu naxay ayuu yiri "waxaad la timid baa xumaaday" gurigii buuna ku cararay. Sidoo kale wuxuu Cumar yiri "waxaan is weydiiyey ninka ugu warqaadka badan reer Makka oo dadka oo dhan hadalka gaarsiin kara, waxaan xasuustay inuu yahay Sumeyn ibnu Camar al-juhani", markaasaan u tegay oo ku iri "waan islaamay " markaasuu u qeyliyey isagoo leh "Cumar ibnu Khadhaab waa iishay" Cumarna wa ka daba hadlay isagoo leh "ma iilane waan islaamay".

Waxaa kale oo Cumar sameeyey markuu islaamay ayuu Rasuulka SCW ku yiri "Rasuulkii allow sow xaq kuma taagnin, waa inaan baxnaa oo dhammaanteen aan kacbada ku soo tukannaa", Rasuulkuna SCW waa ka yeelay, markaasaa waxaa soo baxay asxaabtii oo laba saf ah oo safna Cumar ku jiro safna Xamsa. Qureysh talo ayaa ku caddaatay waxayna ka caroodeen waxyaalaha uu Cumar sameeyey, waxay markaa ku tashadeen ineyba dilaan hase yeeshee waxaa arrintaa is hor taagay Cumarna gaarsiiyey Caas ibnu Waa'il.

Allaah wuxuu u soo hooyey dadkii muslimiiinta ahaa cissi waxayna bilaabeen in waxyaalo badan oo ay la dhuuman jireen ay bannaanka soo dhigaan siduu Bukhaari ka weriyey Cabdullaahi ibnu Mascuud inuu yiri "kama aannaan suulin cissi intuu Cumar islaamay".

= Dagaaladii uu Galay =cumar binu khattab

Hogaamiye Cumar |

Cumar Bin Khadaab R.C(Carabi 586-590 عمر بن لخطاب ) waxaa kaloo loo yaqiin Cumar Alfaruuq waana Amiirka labaad ee Amiirul Mu'miniinka, waana khaliifkii ugu horeeyay ee loogu waco, wuxuuna ka tirsan yahay Afarta Khulafo al'Raashidiin waana saxaabi katirsan asxaabta Nabi Muxamed S.C.W .
Waxa uu kamid ahaa tobankii Saxaabi ee loogu bishaareeyay janada iyaga oo ifka jooga. Waxa uu ahaa ruuxii ugu horeeyay ee sameeya kalandarka Taariikhda Islaamka ee Hijriga.^[9] Xiligiisii maamulka Dawladda Islaamku waxa uu gaaray Liibiya, Falastiin, Masar iyo Shaam (maanta loo yaqaano Suuriya).^[10]
Waxaa kale oo islaamku uu qabsaday Qudus. Intaasi waxaa dheer, waxa lajabiyay labadii quwadood ee ugu waa waynaa dunida ee kal ahaa boqortooyadii Ruum (Romans) iyo boqortooyadii Faaris (Persian Empire).^[11]

= Qoyska Cumar

Qisooyinka Cumar |

Habeen ka mid ah habeenada ayaa waxaa dhacday inuu Amiirkii Muslimiinta ee wakhtigaas, Cumar Ibn Khattab (ilaahay ha ka raali noqdee) oo dhex qaadayay xaafadaha Madinal Munawarrah si uu ogaado dareenka iyo dhibtaada dadkiisa.^[12] Kadib wuxuu maqlay oohin, markaas ayuu ku leexday gurigii ay kasoo baxaysay oohinta. Markaas ayuu arkay haweenay iyo caruurteeda oo oynaya, iyo digsi dabka saran. Kadib ayuu haweenaydii waydiiyay waxa keenay oohinta caruurta. Gaajo inay hayso ayay u sheegtay Amiirka. Hadaba digsiga maxaa saaran ayuu waydiiyay. Biyo caruurta lagu sasabo ayaa saaran ayay ugu jawaabtay. Maysan garan inuu ninka la hadlayo yahay Cumar (RC).

Kadib ayay bilowday inay eed dusha uga tuurto Cumar ayada oo ku eedaysay inuu iska indhatiray dhibka haysta iyada iyo caruurteeda. Cumar oonan wali isu sheegin ayaa markaa waydiiyay waxa uu u qaban karo asaga oo markaas ilin badan ka qubanayso. Haweenaydii ayaa u sheegtay inay waajib tahay inuu ogaado dareenka ummadiisa maadaamo uu yahay Amiirkooda.

Cumar (rc) oo u la socdo gacan yarihiisii Aslam ayaa markaas soo aaday dhanka magaalada ilaa uu gaaray Baytul Maalkii. Markaas ayuu bilaabay inuu soo raro cunto kala duwan, saliid, bariis, subag iyo xogaa lacag ah. Markuu jawaankii buuxiyay ayuu ka codsaday Aslam inuu dhabarka u saaro. Aslam ayaa diiday asaga oo ka xishooday inuu Amiirka Muslimiinta jawaan buuxo dhabarka u saaro. Cumar ayaa ku adkaystay, kuna yiri Aslam: “Ma adiga ayaa Maalinta Qiyaamaha culayska iga qaadi doona. Waa inaan aniga xanbaaro jawaankan maadaama Maalinta Qiyaamo aniga la I waydiin doono.
Aslam ayaa markaas Cumar (rc) u saaray dhabarka iyaga oo bilaabay inay aadaan dhankii guriga haweenaydii baahnayd. Markii ay tageen gurigii ayuu Cumar (rc) digsi ka buuxiyay raashin, ilaa uu ka bislaado, hadana u soo riday caruurtii, iyaga oo ka dhargay isla markiina bilaabay cayaar. Haweenaydii oo aad u faraxsan ayaa Cumar (rc) ku tiri: “wallee adaaba ka fiican Amiirka Muslimiinta, Cumar.” Cumar (rc) oonan wali isu sheegin ayaa ku jawaabay: “Hadaad aniga iga soo war doonto, waad arki doontaa Amiirka Muslimiinta insha’Allah.”
Kadib ayuu iska fariistay isaga oo fiirsanaya caruurtii oo cayaar gashay. Intuu Aslam jaleecay ayuu yiri:

“Ma ogatahay waxa igu keenay inaan halkan fariisto? Hadaayey caruurtaan way ooyaysay, iminkana way qoslayaan oo cayaar ayay ku jiraan. Inaan iska fiirsado faraxooda ayaan jeclaystay.”

Qoraalo La Mid Ah |

• Khulafo Raashidiin


• Cumar bin Khattab


• Abu Bakr al-Sadiiq


• Cusmaan binu Cafaan


• Cali bin Abi-Dalib


• Umawiyiin


• Mucawiye


• Islaam

Xigasho |

Maqaalkan waa la bilaabay. Hadii aad wax ka taqaanid fadlan ku caawi Wikipedia in aad Wax ku dartid. Qoraalkaagu ha noqdo mid faa'iido leh oo dhexdhexaad ah.