Skip to main content

Лацінская мова Змест Пісьмовасць | Гісторыя | Уплыў на іншыя мовы | Характарыстыка | Лацінская мова ў біялогіі | Гл. таксама | Літаратура | Зноскі Спасылкі | НавігацыяЛатинский языкС.М. СТРУКАВА. ЛЕКСІКА ЛАЦІНСКАГА ПАХОДЖАННЯ Ў БЕЛАРУСКАЙ І РАМАНСКІХ МОВАХС.М. СТРУКАВА. ЛЕКСІКА ЛАЦІНСКАГА ПАХОДЖАННЯ Ў БЕЛАРУСКАЙ І РАМАНСКІХ МОВАХп

Мовы і дыялекты паводле алфавітаМёртвыя мовыЛацінская моваМовы набажэнстваўМовы ВатыканаКніжныя мовы


Індаеўрапейскаямёртвая моваіндаеўрапейскай моўнай сям'ііталійскай моўнай групыВатыканакаталіцкай царквыбіялогіімедыцынелацінскікапаЛацінскі алфавітпісьмовасціфалікскайлаціна-фалікская падгрупаокскайумбрыйскайіталійскую галінуіндаеўрапейскай сям’і моўМіжземнамор’імёртвых мосанскрытстаражытнагрэчаская моваЛацыйАпенінскага паўвостраваТыбралацінаміСатрыкасакральнагаэпітафііСцыпіёнаўсенацкайВакхаІталііАпенінскага паўвостраваСіцыліігрэчаская моваПаўночнай АфрыцыІспанііГалііБрытанііГерманііРэцыіПанонііДакііПлаўтЦыцэронаВергіліянайбуйнейшую дзяржавуМіжземнамор’яЕўропыПаўночную АфрыкуМалую АзіюГрэцыяМалая АзіяІталііГалііПірэнейскім паўвостравераманізацыікельтыГалііФранцыяБельгііШвейцарыіпаспяховых паходаўЮлія Цэзарагерманскімі плямёнаміБрытаніюПрынцыпат ранняй імперыіСенекаТацытЮвеналМарцыялАпулейпозняя імперыязаняпадхрысціянскіхАрыгенЦертуліянАўрэлій Аўгусцінмарфалагічныясінтаксічныяраманскіх моўхрысціянская латыньлітургічныямалітвыІеранім СтрыдоснкіБібліюВульгатаТрыдэнтскім саборыстаражытнаяўрэйскайстаражытнагрэчаскайСярэднія вякіфіласофііЭпоха АдраджэнняАндрэаса ВізаліяГабрыеля ФалопіяБарталамея ЭўстахіаІталііЦыцэронаГуманістыТ. МорЭразм РатэрдамскіМ. КапернікФ. БэканІ. НьютанЛацінскі алфавітРэфармацыісекулярызацыялютэранекальвіністыангліканеБібліюфранцузскай мовайВестфальская мірная дамоваАмерыга ВеспучыНовага СветуНерчынская дамоваСпінозаІсаак НьютанМіхаіл ЛаманосаўВялікай французскай рэвалюцыі19 стагоддзіфілалогіі20 стагоддзікаталіцкай царквыЗаходняй ЕўропыПаўднёвай АмерыкіВатыканастаражытнагрэчаскайБеларусіўзмацнення палітычнай сувязіПольшчайстарабеларускую мовулітоўскіялітоўскайпаланізацыяправаслаўнай верыПётр МагілаМялецій СматрыцкіЯн Казімір Пашкевістарабеларуская моваМінскуБабруйскуВіцебскуГроднаМагілёвеНясвіжыНавагрудкуОршыПолацкуМетрыкі Вялікага Княства ЛітоўскагастарабеларускуюўсходнеславянскіхБеларусіМікола ГусоўскіС. БудныСімяон ПолацкіАндрэй ВоланФранцішак КнязнінПруская вайнаЯна ВісліцкагаРадзівіліядаЯна РадванаГраматыка славенскаяІвана УжэвічаІвана МакцыяновічаМіхаіл КарыцкіПтушыны сеймбеларускую мовулацінізмывульгарная латыньраманскай групыітальянская моваАпенінскім паўвостравефранцузскаяаксітанская мовыГаліііспанскаякаталанскаяпартугальскаягалісійскаямірадскаяПірэнейскім паўвостраверэтараманскаяРэцыіШвейцарыіІталіірумынская моваДакііРумыніімалдаўская моваБалканскага паўвостравасардзінскую мовуфранцузскай мовыінфінітыўныяне мелі поспехугерманцаміРэйнДунайКёльннямКобленцнямМозэляРэйнаРэгесбурггорад ВенаМанчэстэрЛанкастэрНьюкаслФосбрукЛінкальнКалчэстэранглаўсаксаўютаўPalatinанглбульбапольскаеіспанскаефранцузскаеітальянскаеДж. РадарыЧыпалінаукраінскіххецкай мовайіндаіранскімікельцкіміназоўнікаўскланеннясклонаўславянскіх мовахаманіміяПрыметнікродаўДзеяслоўчасоўімперфектаперфектаспражэннісказеЕўропыраманскіх мовахбіялогііэпохі АдраджэннястаражытнагрэчаскайЛацінскі алфавіт










(function()var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node)node.outerHTML="u003Cdiv class="mw-dismissable-notice"u003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-close"u003E[u003Ca tabindex="0" role="button"u003Eне паказвацьu003C/au003E]u003C/divu003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-body"u003Eu003Cdiv id="localNotice" lang="be" dir="ltr"u003Eu003Ccenteru003Eu003Cspan class="plainlinks"u003EСачыце за Беларускай Вікіпедыяй на u003Ca href="https://www.facebook.com/be.wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Facebook icon.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/14px-Facebook_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/21px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/28px-Facebook_icon.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/be.wikipedia"u003EFacebooku003C/au003Eu003C/bu003E, u003Ca href="http://twitter.com/#!/be_wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Twitter.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/14px-Twitter.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/21px-Twitter.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/28px-Twitter.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="http://twitter.com/#!/be_wikipedia"u003ETwitteru003C/au003Eu003C/bu003E, u003Ca href="https://www.instagram.com/be.wikipedia/" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Instagram.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/14px-Instagram.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/21px-Instagram.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/28px-Instagram.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.instagram.com/be.wikipedia/"u003EInstagramu003C/au003Eu003C/bu003E і u003Ca href="http://vk.com/be.wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="V Kontakte Russian V.png" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/14px-V_Kontakte_Russian_V.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/21px-V_Kontakte_Russian_V.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/28px-V_Kontakte_Russian_V.png 2x" data-file-width="415" data-file-height="415" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="http://vk.com/be.wikipedia"u003EУ Кантакцеu003C/au003Eu003C/bu003Eu003C/spanu003E! u003Cbr /u003EТаксама ёсць старонка u003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/groups/1645396869043051/"u003EWikimedia Community User Group Belarusu003C/au003E на u003Ca href="/wiki/Wikimedia_Community_User_Group_Belarus" title="Wikimedia Community User Group Belarus"u003Eu003Cimg alt="Facebook icon.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/14px-Facebook_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/21px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/28px-Facebook_icon.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/groups/1645396869043051/"u003EFacebooku003C/au003Eu003C/bu003Eu003C/centeru003Enu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003E";());




Лацінская мова




З пляцоўкі Вікіпедыя






Jump to navigation
Jump to search



























Лацінская
Саманазва:
Lingua Latina
Краіны:
Сцяг Ватыкана Ватыкан
Flag of the Order of St. John (various).svg Мальтыйскі ордэн
першапачаткова — Старажытны Рым
Рэгіёны:
Заходняя і Паўднёвая Еўропа, Блізкі Ўсход, Паўночная Афрыка (у I-V стст.)
Афіцыйны статус:
Сцяг Ватыкана Ватыкан
Арганізацыя, якая рэгулюе:
Рымска-каталіцкая царква

Вымерла:

Пісьмовая мова выцеснена раманскімі і германскімі мовамі ў XII-XV стст. (ва Усходняй Еўропе ў XVII ст.), у навуцы захоўвалася ў XVIII ст., у біялогіі, медыцыне, правазнаўстве і каталіцтве дагэтуль
Вусная мова: развілася ў раманскія мовы к IX-XII стст.
Класіфікацыя

Катэгорыя:

Мовы Еўразіі

Індаеўрапейская



Італійскія
Лацінская

Пісьменнасць:

лацініца
Моўныя коды

ISO 639-1:

la

ISO 639-2:

lat

ISO 639-3:

lat
Гл. таксама: Праект:Лінгвістыка

Лаці́нская мова, або лаці́на, таксама латы́нь, (лац.: Lingua Latina) — мёртвая мова з індаеўрапейскай моўнай сям'і (італійскай моўнай групы), якая істотна паўплывала на лексікон многіх моў свету. Афіцыйная мова Ватыкана і каталіцкай царквы. Ужываецца ў біялогіі і медыцыне. Алфавіт — лацінскі. Паводле граматычнага ладу — флектыўная.




Змест





  • 1 Пісьмовасць


  • 2 Гісторыя

    • 2.1 Архаічныя латынь


    • 2.2 Класічная латынь


    • 2.3 Посткласічная латынь


    • 2.4 Позняя латынь


    • 2.5 Сярэднявечная латынь


    • 2.6 Латынь у Новы час


    • 2.7 Латынь у Беларусі



  • 3 Уплыў на іншыя мовы

    • 3.1 Уплыў на беларускую мову



  • 4 Характарыстыка

    • 4.1 Фанетыка мовы


    • 4.2 Граматыка мовы


    • 4.3 Вымаўленне


    • 4.4 Лексіка мовы



  • 5 Лацінская мова ў біялогіі


  • 6 Гл. таксама


  • 7 Літаратура


  • 8 Зноскі


  • 9 Спасылкі




Пісьмовасць |





Інскрыпт з Калізея на лацінскай мове.


















































літара
лацінская
назва
асноўны
алафон (МФА)
A aā
[a]
B b
[b]
C c
[k]
D d
[d]
E eē
[ɛ]
F fef
[f]
G g
[g]
H h
[h]
I iī
[i]
J jjot
[j]
K k
[k]
L lel
[l]
M mem
[m]












































літара
лацінская
назва
асноўны
алафон (МФА)
N nen
[n]
O oō
[ɔ]
P p
[p]
Q q
[k]
R rer
[r]
S ses
[s]
T t
[t]
U uū
[u]
V v
[w>v]
W wū (vē) duplex
[w,v]
X xex
[ks]
Y yī Graeca
[iː]
Z zzēta
[z]

Літары C і K абедзве азначаюць /k/. У архаічных надпісах С звычайна выкарыстоўваецца перад І і Е, у той час як К выкарыстоўваецца перад А. Аднак у класічны час выкарыстанне К было абмежавана вялікім спісам спрадвечна лацінскіх слоў; у грэчаскіх запазычаннях капа (Κκ) заўсёды перадаецца літарай С. Літара Q дазваляе адрозніваць мінімальныя пары /k/ і /kʷ/, напрыклад cui /kui̯/ і qui /kʷiː/.


  • У ранняй латыні С азначала две розныя фанемы /k/ і /g/. Пазней была ўведзена асобная літара G, аднак напісанне С захавалася ў скарачэннях шэрага старажытнарымскіх імён, напрыклад Gāius (Гай) скарочана пісалася C., а Gnaeus (Гней) як Cn.
  • У класічнай латыні літары I і V (назва: ū) азначалі як галосныя /i/ і /u/, так і зычныя (дакладней, паўгалосныя) /j/ і /w/. У Сярэднявякоўі была уведзена розніца Ii/Jj і Uu/Vv, якая і зараз пры выданні лацінскіх тэкстаў з’яўляецца неабавязковай. Часта выкарыстоўваюцца толькі Ii, Uu, Vv, часам — Ii и Vu.
  • Літары Y і Z былі ўведзены ў класічную эпоху дзеля запісу слоў грэчаскага паходжання, літара W была ўведзена ў Сярэднявякоўі дзеля запісу слоў германскага паходжання.
  • Паўгалосны /j/ рэгулярна падвойваўся паміж галоснымі, але гэта не паказвалася пісьмова. Перад галосным І паўгалосны І не пісаўся наогул, напрыклад /ˈrejjikit/ ‘кінуў назад’ часцей пісалася reicit, а не reiicit

Лацінскі алфавіт з’яўляецца асновай пісьмовасці многіх сучасных моў.



Гісторыя |





Lapis niger (літаральна «Чорны камень») — адзін з найбольш ранніх помнікаў (6—5 стст. да н.э.) з надпісам на лацінскай мове.


Лацінская мова разам з фалікскай (лаціна-фалікская падгрупа), разам з окскай і умбрыйскай мовамі складала італійскую галіну індаеўрапейскай сям’і моў. У працэсе гістарычнага развіцця старажытнай Італіі лацінская мова выціснула іншыя італійскія мовы і з часам заняла дамінантнае становішча ў заходнім Міжземнамор’і. У цяперашні час адносіцца да ліку так званых мёртвых моў, як старажытнаіндыйскі санскрыт, старажытнагрэчаская мова.


У гістарычным развіцці лацінскай мовы адзначаецца некалькі этапаў, якія характэрны з пункту гледжання яе ўнутранай эвалюцыі і ўзаемадзеяння з іншымі мовамі.



Архаічныя латынь |


З’яўленне латыні як мовы адбылося у сярэдзіне ІІ тысячагоддзя да н.э. У пачатку І тыс. да н.э. на лацінскай мове размаўляла насельніцтва невялічкай вобласці Лацый (лац. ‘’Latium’’), што размешчана на захадзе сярэдняй часткі Апенінскага паўвострава, па ніжэйшай плыні Тыбра. Племя, што жыло ў лацыі, звалося лацінамі (лац. ‘’Latini), яе мова - лацінская. Цэнтрам гэтай вобласці стаў горад Рым (лац. ‘’Roma), з-за якога ўсе плямёны, што аб’ядналіся вакол яго, сталі зваць сябе рымлянамі (лац. ‘’Romani).


Наболей раннія пісьмовыя крыніцы на лацінскай мове маюць дачыненне, меркавана, да канца 6 - пачатка 5 стагоддзя да н.э. Гэта знойдзены ў 1978 годзе надпіс са старажытнака горада Сатрыка (50 кіламетраў на поўдзень ад Рыма), які датуецца канцом 6 стагоддзя да н.э., і урывак сакральнага надпісу на абломку чорнага камня, які знойдзены ў 1899 годзе пры раскопках рымскага форума, які адносіўся да 500 года да н.э. Да старажытных помнікаў архаічнай латыні адносяцца таксама і шматлікія надпісы на могілках і афіцыйныя дакументы 3 - пачатка 2 стагоддзя да н.э., з якіх найболей вядомыя эпітафіі рымскіх палітычных дзеячаў Сцыпіёнаў і тэкст сенацкай пастановы аб свяцілішчах бога Вакха.


Паступовае распаўсюджванне лацінскай мовы за межы Рыма і выцясненне іншых моў старажытнай Італіі пачынаецца з 4—3 стст. да н. э. Лацінізацыя Апенінскага паўвострава (за выключэннем поўдня Італіі і Сіцыліі, дзе захоўвалася грэчаская мова) у асноўным скончылася к 1 ст. да н. э. Далейшыя заваяванні рабаўладальніцкага Рыма прывялі да распаўсюджвання лацінскай мовы ў Паўночнай Афрыцы, Іспаніі, Галіі, Брытаніі, прырэйнскай Германіі, у Рэцыі, Паноніі і Дакіі.


Найбуйнейшым прадстаўніком архаічнага перыяду ў галіне літаратурнай мовы з’яўляецца старажытнарымскі камедыёграф Плаўт (каля. 245—184 да н. э.), ад якога да нашага часу дайшло 20 камедый цалкам і даўна - урыўкамі. Аднак, трэба адзначыць, што слоўнікавы склад камедый Плаўта і фанетычная структура яго мовы ўжо набліжаецца да норм класічный латыні 1 стагоддзя да н.э.



Класічная латынь |



Класічная (”залатая”) латынь - літаратурная мова, якая дасягнула найвышэйшай выразнасці і сінтаксічнай стромкасці ў празаічных творах Цыцэрона (106 - 43 да н.э.) і ў паэтычных творах Вергілія (70 - 19 да н.э.) і Авідзія (43 да н.э. - 18 н.э).


Перыяд фарміравання і росквіту класічнай лацінскай мовы быў звязаны з ператварэннем Рыма ў найбуйнейшую дзяржаву Міжземнамор’я, якая падпарадкавала сабе значную частку Еўропы, Паўночную Афрыку і Малую Азію. Ва ўсходніх правінцыях рымскай дзяржавы (Грэцыя, Малая Азія) была шырока распаўсюджава грэчаская мова і высокаразвітая грэчаская культура, лацінская мова не атрымала шырокага распаўсюду. Інакш справа складвалася ў заходнім Міжземнамор’і. На канец 2 стагоддзя да н.э. лацінская мова пануе на ўсёй тэрыторыі Італіі, а хутка распаўсюджваецца ў Галіі, на Пірэнейскім паўвостраве. Праз рымскіх салдат і гандляроў лацінская мова атрымлівае выхад у масы і аказваецца найболей эфектыўным сродкам раманізацыі захопленых тэрыторый.



                  Лацінскія фразы



Non tam praeclare est scire Latine, quam turpe nescire



Не так ухвальна ведаць лацінскую мову, як ганебна не ведаць яе.
Цыцэрон


Пры гэтым найболей актыўна раманізуюцца бліжэйшыя суседзі рымлян - кельты, якія жылі на тэрыторыі Галіі (сучасная Францыя), Бельгіі, Швейцарыі. Заваяванне Галіі пачалося яшчэ ў другой палове 2 стагоддзя да н.э. і скончылася ў канцы 50-х гг. да н.э. у выніку паспяховых паходаў Юлія Цэзара. Тады ж рымскія войскі упершыню шчыльна сутыкнуліся з германскімі плямёнамі, якія так і не здолелі захапіць, у выніку чаго тыя пазбеглі раманізацыі, а іх мовы далі пачатак усім германскім мовам сучаснай Еўропы. Цэзар таксама здзеснівае два паходы ў Брытанію, аднак гэтыя кароткія экспедыцыі не мелі сур’ёзных наступстваў. Толькі ў 1 стагоддзі нашай эры рымляне здолелі далучыць Брытанію да сваёй імперыі.



Посткласічная латынь |


Ад класічнай латыні прынята адрозніваць мову рымскай мастацкай літаратуры так званага посткласічнага (”срэбранага”) перыяду, які храналагічна супадаў з 1-2 стагодзямі н.э. (так званы Прынцыпат ранняй імперыі). Сапраўды, мова празаічных пісьменнікаў і паэтаў таго часу (Сенека, Тацыт, Ювенал, Марцыял, Апулей) адрозніваецца значнай самабытнасцю ў выбары стылёвых сродкаў. Але, паколькі нормы граматычнага строю лацінскай мовы, якія былі распрацаваны цягам класічнага перыяду, не парушаюцца, то дзяленне на класічную і посткласічную латынь мае хутчэй літаратуразнаўскае, чым лінгвістычнае значэнне.



Позняя латынь |


У якасці асобнага перыяда ў гісторыі латыні вылучаюць познюю латынь, якая храналагічна супадае з 3 - 6 стагоддзмі (позняя імперыя, яе заняпад і ўзнікненне варварскіх дзяржаў). У творах пісьменнікаў гэтага перыяду (пераважна гісторыкаў і хрысціянскіх багасловаў, такіх як Арыген, Цертуліян, Аўрэлій Аўгусцін) з’яўляюцца марфалагічныя і сінтаксічныя нормы, якія рыхтуюць пераход ад латыні да раманскіх моў.



Сярэднявечная латынь |




Тэкст на латыні, сярэднявечная Біблія, 1407 год


Сярэднявяковая, або хрысціянская латынь, - гэта найперш літургічныя (рэлігійныя) тэксты - гімны, спевы, малітвы. У канцы 4 стагоддзя Іеранім Стрыдоснкі пераклаў Біблію на лацінскую мову. Гэта пераклад, вядомы пад назвай «Вульгата» быў прызнаны раўнацэнным арыгіналу на каталіцкім Трыдэнтскім саборы ў 16 стагоддзі. З таго часу латынь, нароўні са старажытнаяўрэйскай і старажытнагрэчаскай мовамі лічыцца адной з сакральных моў Бібліі.


Лацінская мова ў Сярэднія вякі стала міжнароднай мовай навукі, школы, філасофіі, дыпламатыі, часткова літаратуры.



Латынь у Новы час |


Эпоха Адраджэння пакінула нам вялікую колькасць навуковых прац на лацінскай мове. Гэта медыцынскія трактаты медыкаў італьянскай школы 16 стагоддзя: «Аб будове чалавечага цела» Андрэаса Візалія (1543), «Анатамічныя назіранні» Габрыеля Фалопія (1561), «Анатамічныя творы» Барталамея Эўстахіа (1552) і інш.


Латынь Сярэдніх вякоў даволі далёка адыйшла ад класічных твораў рымлян, і ў 14 стагоддзі ў Італіі пачаўся рух за вяртанне да ўзорнай старажытнай латыні Цыцэрона, у супрацьлегласць латыні царквы і ўніверсітэтаў, якую гуманісты з пагардай звалі «куханнай латынню». Гуманісты актыўна размаўлялі і пісалі на лацінскай мове: Т. Мор, Эразм Ратэрдамскі, М. Капернік, Ф. Бэкан, І. Ньютан. Дзякуючы лацінскай мове культура Рыма і ўспрынятая ім грэчаская культура сталі набыткам чалавецтва. Еўрапейскія мовы адчулі на сабе ўплыў лацінскай мовы як крыніцы лексічнага ўзбагачэння і папаўнення палітычнай, навуковай і тэхнічнай тэрміналогіі. Лацінскі алфавіт абслугоўвае многія мовы свету.


Лацінская мова ў 16 стагоддзі застаецца найважнейшым сродкам міжнароднай камунікацыі культурнага і навуковага асяроддзя. Аднак, у час Рэфармацыі, секулярызацыя жыцця ўсё болей абмяжоўвае ўжыванне латыні ў царкоўнай галіне: лютэране, кальвіністы, англікане перакладаюць Біблію на родныя мовы сваіх краін, у выніку чаго Біблія робіцца агульназразумелай. Людзі самі вывучаюць біблейскія нормы і пачынаюць крытыкаваць з іх дапамогай дзяржаву, каралеўскую ўладу і саму царкву. У дыпламатыі латынь паступова выцясняецца французскай мовай: Вестфальская мірная дамова 1648 года была першым міжнародным палітычным дакументам, які напісаны не на латыні.


Да 18 стагоддзя латынь была міжнароднай мовай навукі. У лацінскім перакладзе ў 1503 годзе сталі шырока вядомыя запісы Амерыга Веспучы аб адкрыцці Новага Свету. На лацінскай мове быў складзены першы дакумент руска-кітайскіх адносін - Нерчынская дамова. На латыні пісаў свае творы філосаф Спіноза (1632 - 1677), англійскі навуковец Ісаак Ньютан (1643 - 1727), рускі вучоны Міхаіл Ламаносаў (1711 - 1765) і інш. Аднак пасля Вялікай французскай рэвалюцыі ў канцы 18 стагоддзя ўніверсітэцкае выкладанне было перакладзена з латыні на сучасныя мовы, што істотна падарвала статус латыні як асноўнай мовы навукі. У выніку, у 19 стагоддзі латынь амаль выйшла з ужываня. Долей за ўсё яна пратрымалася ў філалогіі (асабліва класічнай) і медыцыне. У 20 стагоддзі латынь засталася толькі мовай каталіцкай царквы, аднак і ў гэтай якасці яна саступіла большасць пазіцый нацыянальным мовам розных краін у 2-й палове 20 стагоддзя. У апошнія гады ў краінах Заходняй Еўропы і Паўднёвай Амерыкі ўзнік рух за адраджэнне выкарыстання лацінскай мовы ў якасці міжнароднай мовы навукі. Адбылося некалькі кангрэсаў міжнароднай арганізацыі, якую стварылі дзеля гэтай мэты, выходзіць спецыяльны часопіс. Таксама латынь сёння з’яўляецца афіцыйнай мовай Ватыкана.


У рэцше рэшт лацінская мова, разам са старажытнагрэчаскай, служыць дзеля ўтварэння тэрміналогіі грамадска-палітычнай і навуковай сферы.



Латынь у Беларусі |


Лацінская мова ўпершыню з’явілася ў Беларусі ў 13 стагоддзі. Пачала пашырацца ў канцы 14 стагоддзя, пасля ўзмацнення палітычнай сувязі з Польшчай. Пры гэтым яна часта выцясняла старабеларускую мову з дзяржаўнага справаводства. Асабіста гэтаму спрыялі літоўскія феадалы, сярод якіх існавала легенда аб рымскім паходжанні літоўскай эліты і аб роднасці літоўскай і лацінскай мовы. Яшчэ адной крыніцай распаўсюду лацінскай мовы была паланізацыя і акаталічванне. З іншага боку, дзякуючы вывучэнню латыні беларускія кніжнікі пазнаёміліся з дасягненнямі еўрапейскай навукі і літаратуры. У 16 стагоддзі латынь ведала большасць адукаваных людзей, у тым ліку праваслаўнай веры.


Праваслаўны аўтар Пётр Магіла піша, што без лацінскай мовы нельга ў дзяржаве абыйсціся. Ён пагаджаецца, што, каб людзі не былі ”прастакамі”, каб ”каб і ў палітычных рэчах, і ў артыкулах веры разбіраліся”, яны павінны акрамя грэчаскай і славянскай мовы ведаць лацінскую. Латынню карыстаецца праваслаўны дзеяч Мялецій Сматрыцкі і многія іншыя. У цэлым стаўленне да латыні было паважлівае, яе ўспрымалі найперш як мову адукаваных людзей, а не як мову каталіцкай веры. У 1621 годзе Ян Казімір Пашкевіч пісаў: “Полска квітнет лаціною, Літва квітнет русчізною, Без той в Полсце не пребудзеш, Без сей в Літве блазном будзеш”[1]. Пад ”русчізною” маецца на ўвазе менавіта старабеларуская мова.


У многіх езуіцкіх школах, якія існавалі ў Мінску, Бабруйску, Віцебску, Гродна, Магілёве, Нясвіжы, Навагрудку, Оршы, Полацку, нават выкладанне вялося на латыні. Многія дакументы Метрыкі Вялікага Княства Літоўскага напісаны на лацінскай мове, часам з перакладам на старабеларускую.


У 16—18 ст. на ўсходнеславянскіх землях, у т.л. на Беларусі, лаціская мова выкладалася ў навучальных установах, выкарыстоўвалася ў справаводстве, дыпламатычнай перапісцы, пры напісанні навуковых трактатаў і літаратурных твораў. Яе добра ведалі і на ёй пісалі беларускія асветнікі Мікола Гусоўскі, С. Будны, Сімяон Полацкі, Андрэй Волан, Францішак Князнін і іншыя. На лацінскай мове былі напісаны такія творы, як паэма ”Пруская вайна” Яна Вісліцкага, паэма ”Радзівіліяда” (1592 г.) Яна Радвана, “Граматыка славенская” Івана Ужэвіча (1645 г.), “Уступныя лекцыі па матэматыцы” Івана Макцыяновіча (1725 – 1790). Беларускім паэтам-лаціністам быў Міхаіл Карыцкі, аўтар алегарычнай паэмы “Птушыны сейм”. Многія запазычанні з лацінскай мовы ўвайшлі ў беларускую мову (т.зв. лацінізмы).



Уплыў на іншыя мовы |


Лацінская мова ў яе народнай (размоўнае версіі) - так званая ”вульгарная латынь” з’явілася асновай дзеля новых нацыянальных моў раманскай групы, да якой належаць: італьянская мова, якая ўзнікла на Апенінскім паўвостраве ў выніку эвалюцыі лацінскай мовы; французская і аксітанская мовы, якія развіліся ў былой Галіі пад уплывам германскім дыялектаў; іспанская, каталанская, партугальская, галісійская і мірадская мовы - на Пірэнейскім паўвостраве, рэтараманская (на тэрыторыі рымская калоніі Рэцыі - часта сучаснай Швейцарыі і паўднёвы ўсход Італіі); румынская мова (на тэрыторыі былой правінцыі Дакіі - сучаснай Румыніі), малдаўская мова і некаторыя іншыя усходне-раманскія мовы Балканскага паўвострава. Асабліва трэба адзначыць сардзінскую мову як найболей блізкую да класічнай латыні.


Аднак мовы раманскага паходжання вельмі адрозніваюцца адна ад адной. Гэта тлучачыцца тым, што латынь засвойвалася ў розных правінцыях імперыі з рознай хуткасцю, уступала ў складанае ўзаемадзеянне з мясцовымі мовамі і дыялектамі. Аднак раманскія мовы маюць падобныя марфалагічныя лацінскія рысы. Напрыклад, глагольная сістэма французскай мовы прадстаўляе сабою далейшае развіццё форм глагола, якое пачалося яшчэ ў народнай латыні. У перыяд фарміравання французскай літаратурнай мовы на яе меў уплыў лацінскі сінтаксіс, пад уздзеяннем якога ў французскай граматыцы фарміраваліся правілы спалучэння і паслядоўнасці часоў, інфінітыўныя звароты і інш.


Спробы рымлян падпарадкаваць сабе германскія плямёны ў 1 ст. да н.э. - 1 ст. н.э. не мелі поспеху, аднак эканамічныя сувязі рымлян з германцамі існавалі доўга. Яны здзесніваліся галоўным чынам праз рымскія гарнізоны-калоніі, размешчаныя ўздоўж рэк Рэйн і Дунай. Аб гэтым нагадваюць нават сённешнія назвы нямецкіх гарадоў: Кёльн (ням. Köln, ад лац. colonia — «паселішча»), Кобленц (ням. Koblenz, лац. confluentes - літаральна ”які сцякаецца”, бо Кобленц размешчаны ля збегу Мозэля і Рэйна, Рэгесбург (нем. Regensburg, от лат. regina castra), горад Вена (ад лац. vindobona) і інш.


У Брытаніі найболей старажытнымі слядамі лацінскай мовы з’яўляюцца назвы гарадоў са складовай часткай -chester, -caster ці -castle от лац. castra - ”ваенны лагер” і castellum - ”умацаванне”, foss- ад лац. fossa — «роў», col(n) ад лац. colonia — «паселішча»: Манчэстэр (англ. Manchester), Ланкастэр (англ. Lancaster), Ньюкасл (англ. Newcastle), Фосбрук (англ. Fossbrook), Лінкальн (англ. Lincoln), Калчэстэр (англ. Colchester). Заваяванне Брытаніі ў 5-6 стагоддзях германскімі плямёнамі англаў, саксаў і ютаў павялічыла колькасць лацінізмаў за кошт слоў, якія германцы раней перанялі ад рымлян.



Уплыў на беларускую мову |


Беларускае слова ”палац” паходзіць ад назвы аднаго з сямі сакральных узгоркаў, на якіх быў пабудаваны Рым, - Palatin. Цікава, што гэтая назва патрапіла ў многія еўрапейскія мовы (англ. “Palace“, рускае ”Палаты” і інш).


Слова ”бульба” можа быць звязана з лацінскім ”bulbus” (”цыбуліна”). Цікава, што ў многія еўрапейскія мовы яно патрапіла менавіта ў значэнні ”цыбуля” (іспанскае bulbo, італьянскае bulbo, франц. bulbe, нямецкае Bolle). Праўда, у польскае ”bulwa” азначае ”клубень”, а чэшскае bulva – ”караняплод”.


Само беларускае слова ”цыбуля” таксама мае раманскае паходжанне (іспанскае ”cebolla” - ”цыбуліна”, французскае ”ciboule” - ”цыбуля-татарка”). Адсюль паходзіць і італьянскае ”cipollina” (”цыбулька”) і, адпаведна, імя галоўнага героя кнігі Дж. Радары ”Чыпаліна”. Цікава, што ў некаторых украінскіх перакладах яго імя гучыць як ”Цибуліно”[2].



Характарыстыка |


Лацінская мова захоўвае многія архаічныя індаеўрапейскія рысы, што збліжае яе з хецкай мовай, індаіранскімі, кельцкімі мовамі.



Фанетыка мовы |


Лацінская мова характарызуецца выразным вымаўленнем галосных і зычных, галосныя бываюць доўгія і кароткія, індаеўрапейскае s паміж галоснымі пераходзіць у r, проціпастаўленне прыдыхальных і непрыдыхальных зычных, характэрнае для многіх старых індаеўрапейскіх моў, у лацінскай мове адсутнічае.



Граматыка мовы |


Латынь мае складаную сістэму скланення назоўнікаў, якія маюць пяць тыпаў скланення. У лацінскай мове выдзяляюць 6 склонаў (прыкладна як і ў славянскіх мовах), але ў множным ліку адзначаецца аманімія форм датыва і аблатыва. Прыметнік бывае трох родаў і дапасоўваецца да назоўніка ў родзе. Дзеяслоў валодае вельмі багатай сістэмай часоў з адрозніваннем імперфекта і перфекта ў прошлым часе. У лацінскага дзеяслова тры лады (абвесны, умоўны і загадны), два станы (незалежны і залежны), выдзяляецца чатыры спражэнні, ёсць мноства няправільных дзеясловаў.


Пераважны парадак слоў SOV, пры якім дзеяслоў займае апошняе месца ў сказе, архаічны.


Багацце флектыўных форм у спалучэнні з традыцыйнымі спосабамі словаўтварэння робіць лацінскую мову вельмі гнуткай і здольнай выражаць складаныя паняцці і сітуацыі.



Вымаўленне |


У выніку таго, што латынь доўга функцыянавала на тэрыторыі Еўропы, адначасова з нацыянальнымі мовамі, яна адчувала ўплыў гэтых моў. Гэта адбівалася на чытанні лацінскіх тэкстаў, які падпарадкоўваліся нормам вымаўлення адпаведных нацыянальных моў[3]. Гэтая тэндэнцыя захоўваецца і ў наш час.


Пры вымаўленне лацінскіх слоў носібіты сучасных моў часта не надаюць увагі таму, каб вымаўляць лацінскія словы так, як гэта рабілі старажытныя рымляне, у выніку чаго ўзнікла мноства сістэм лацінскага вымаўлення. У большасці выпадкаў лацінкае вымаўленне адаптыруецца да фанетыкі роднай мовы. У іншых выпадках педагогі артыентыруюцца на вымаўленне ў сучасных раманскіх мовах, абапіраючыся на спрэчны тэзіс, быццам за 2 тысячы гадоў фанетыка гукаў мала змянілася.



Лексіка мовы |


У лацінскай мове ёсць некаторая колькасць грэчаскіх запазычанняў, але асноўная частка яе лексікі ўласналацінская. Існуе шмат спосабаў словаўтварэння з дапамогай суфіксаў і прыставак.



Лацінская мова ў біялогіі |



Лацінская мова ў біялогіі можа лічыцца самастойнай навуковай моваў, якая пайшла ад латыні эпохі Адраджэння, але ўзбагачаная мноствам слоў, запазычаных пераважна са старажытнагрэчаскай і іншых моў. Акрамя таго, многія словы латыні ўжываюцца ў біялагічных тэкстах у новым, спецыяльным сэнсе. Граматыка ў лацінскай біялагічнай мове значна спрошчана. Лацінскі алфавіт дапоўнены: у адрозненні ад класічнай латыні, у ім ёсць літары «j», «u», «w».


Сучасныя кодэксы біялагічнай наменклатуры патрабуюць, каб навуковыя назвы жывых арганізмаў былі па форме ”лацінскімі”, то бое былі напісаны літарамі лацінскага алфавіта і падпарадкоўваліся правілам лацінскай граматыкі, незалежна ад таго, з якой мовы яны запазычаныя.



Гл. таксама |


  • Casus belli


Літаратура |


  • Лацінская мова // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1999. С. 167.

  • Латинский язык // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) — СПб., 1890—1907.


  • Ходорковская Б. Б. Латинский язык // Лингвистический энциклопедический словарь. — М.: «Советская энциклопедия», 1990. — С. 253.

  • Тронский И.М. Очерки по истории латинского языка. М.; Л., 1953.

  • Тронский И.М. Историческая грамматика латинского языка. М., 1960.


Зноскі




  1. С.М. СТРУКАВА. ЛЕКСІКА ЛАЦІНСКАГА ПАХОДЖАННЯ Ў БЕЛАРУСКАЙ І РАМАНСКІХ МОВАХ


  2. С.М. СТРУКАВА. ЛЕКСІКА ЛАЦІНСКАГА ПАХОДЖАННЯ Ў БЕЛАРУСКАЙ І РАМАНСКІХ МОВАХ


  3. Латинська мова: підручник / В. Д. Литвинов, Л. П. Скорина. — К. : Вища школа, 1990. — 247 с. ISBN 5-11-001896-0



Спасылкі |



Вікіпедыя


Вікіпедыя мае раздзел, напісаны
па-лацінску








  • Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Лацінская мова



Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Лацінская_мова&oldid=3049875"










Навігацыя


























(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.296","walltime":"0.412","ppvisitednodes":"value":2379,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":46070,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":5120,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":10,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":0,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":1684,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":1,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 266.454 1 -total"," 30.56% 81.432 1 Шаблон:Мова"," 27.67% 73.724 1 Шаблон:Картка"," 23.11% 61.567 1 Шаблон:Commons"," 21.59% 57.519 2 Шаблон:Wikidata"," 14.02% 37.348 1 Шаблон:Італійскія_мовы"," 7.67% 20.442 1 Шаблон:Навігацыйная_табліца"," 5.71% 15.226 1 Шаблон:ВТ-ЭСБЕ"," 4.12% 10.980 3 Шаблон:Main"," 4.03% 10.737 1 Шаблон:Зноскі"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.069","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":1795007,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1330","timestamp":"20190330181906","ttl":2592000,"transientcontent":false);mw.config.set("wgBackendResponseTime":133,"wgHostname":"mw1265"););

Popular posts from this blog

Францішак Багушэвіч Змест Сям'я | Біяграфія | Творчасць | Мова Багушэвіча | Ацэнкі дзейнасці | Цікавыя факты | Спадчына | Выбраная бібліяграфія | Ушанаванне памяці | У філатэліі | Зноскі | Літаратура | Спасылкі | НавігацыяЛяхоўскі У. Рупіўся дзеля Бога і людзей: Жыццёвы шлях Лявона Вітан-Дубейкаўскага // Вольскі і Памідораў з песняй пра немца Адвакат, паэт, народны заступнік Ашмянскі веснікВ Минске появится площадь Богушевича и улица Сырокомли, Белорусская деловая газета, 19 июля 2001 г.Айцец беларускай нацыянальнай ідэі паўстаў у бронзе Сяргей Аляксандравіч Адашкевіч (1918, Мінск). 80-я гады. Бюст «Францішак Багушэвіч».Яўген Мікалаевіч Ціхановіч. «Партрэт Францішка Багушэвіча»Мікола Мікалаевіч Купава. «Партрэт зачынальніка новай беларускай літаратуры Францішка Багушэвіча»Уладзімір Іванавіч Мелехаў. На помніку «Змагарам за родную мову» Барэльеф «Францішак Багушэвіч»Памяць пра Багушэвіча на Віленшчыне Страчаная сталіца. Беларускія шыльды на вуліцах Вільні«Krynica». Ideologia i przywódcy białoruskiego katolicyzmuФранцішак БагушэвічТворы на knihi.comТворы Францішка Багушэвіча на bellib.byСодаль Уладзімір. Францішак Багушэвіч на Лідчыне;Луцкевіч Антон. Жыцьцё і творчасьць Фр. Багушэвіча ў успамінах ягоных сучасьнікаў // Запісы Беларускага Навуковага таварыства. Вільня, 1938. Сшытак 1. С. 16-34.Большая российская1188761710000 0000 5537 633Xn9209310021619551927869394п

Беларусь Змест Назва Гісторыя Геаграфія Сімволіка Дзяржаўны лад Палітычныя партыі Міжнароднае становішча і знешняя палітыка Адміністрацыйны падзел Насельніцтва Эканоміка Культура і грамадства Сацыяльная сфера Узброеныя сілы Заўвагі Літаратура Спасылкі НавігацыяHGЯOiТоп-2011 г. (па версіі ej.by)Топ-2013 г. (па версіі ej.by)Топ-2016 г. (па версіі ej.by)Топ-2017 г. (па версіі ej.by)Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі БеларусьШчыльнасць насельніцтва па краінахhttp://naviny.by/rubrics/society/2011/09/16/ic_articles_116_175144/А. Калечыц, У. Ксяндзоў. Спробы засялення краю неандэртальскім чалавекам.І ў Менску былі мамантыА. Калечыц, У. Ксяндзоў. Старажытны каменны век (палеаліт). Першапачатковае засяленне тэрыторыіГ. Штыхаў. Балты і славяне ў VI—VIII стст.М. Клімаў. Полацкае княства ў IX—XI стст.Г. Штыхаў, В. Ляўко. Палітычная гісторыя Полацкай зямліГ. Штыхаў. Дзяржаўны лад у землях-княствахГ. Штыхаў. Дзяржаўны лад у землях-княствахБеларускія землі ў складзе Вялікага Княства ЛітоўскагаЛюблінская унія 1569 г."The Early Stages of Independence"Zapomniane prawdy25 гадоў таму было аб'яўлена, што Язэп Пілсудскі — беларус (фота)Наша вадаДакументы ЧАЭС: Забруджванне тэрыторыі Беларусі « ЧАЭС Зона адчужэнняСведения о политических партиях, зарегистрированных в Республике Беларусь // Министерство юстиции Республики БеларусьСтатыстычны бюлетэнь „Полаўзроставая структура насельніцтва Рэспублікі Беларусь на 1 студзеня 2012 года і сярэднегадовая колькасць насельніцтва за 2011 год“Индекс человеческого развития Беларуси — не было бы нижеБеларусь занимает первое место в СНГ по индексу развития с учетом гендерного факцёраНацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі БеларусьКанстытуцыя РБ. Артыкул 17Трансфармацыйныя задачы БеларусіВыйсце з крызісу — далейшае рэфармаванне Беларускі рубель — сусветны лідар па дэвальвацыяхПра змену коштаў у кастрычніку 2011 г.Бядней за беларусаў у СНД толькі таджыкіСярэдні заробак у верасні дасягнуў 2,26 мільёна рублёўЭканомікаГаласуем за ТОП-100 беларускай прозыСучасныя беларускія мастакіАрхитектура Беларуси BELARUS.BYА. Каханоўскі. Культура Беларусі ўсярэдзіне XVII—XVIII ст.Анталогія беларускай народнай песні, гуказапісы спеваўБеларускія Музычныя IнструментыБеларускі рок, які мы страцілі. Топ-10 гуртоў«Мясцовы час» — нязгаслая легенда беларускай рок-музыкіСЯРГЕЙ БУДКІН. МЫ НЯ ЗНАЕМ СВАЁЙ МУЗЫКІМ. А. Каладзінскі. НАРОДНЫ ТЭАТРМагнацкія культурныя цэнтрыПублічная дыскусія «Беларуская новая пьеса: без беларускай мовы ці беларуская?»Беларускія драматургі па-ранейшаму лепш ставяцца за мяжой, чым на радзіме«Працэс незалежнага кіно пайшоў, і дзяржаву турбуе яго непадкантрольнасць»Беларускія філосафы ў пошуках прасторыВсе идём в библиотекуАрхіваванаАб Нацыянальнай праграме даследавання і выкарыстання касмічнай прасторы ў мірных мэтах на 2008—2012 гадыУ космас — разам.У суседнім з Барысаўскім раёне пабудуюць Камандна-вымяральны пунктСвяты і абрады беларусаў«Мірныя бульбашы з малой краіны» — 5 непраўдзівых стэрэатыпаў пра БеларусьМ. Раманюк. Беларускае народнае адзеннеУ Беларусі скарачаецца колькасць злачынстваўЛукашэнка незадаволены мінскімі ўладамі Крадзяжы складаюць у Мінску каля 70% злачынстваў Узровень злачыннасці ў Мінскай вобласці — адзін з самых высокіх у краіне Генпракуратура аналізуе стан са злачыннасцю ў Беларусі па каэфіцыенце злачыннасці У Беларусі стабілізавалася крымінагеннае становішча, лічыць генпракурорЗамежнікі сталі здзяйсняць у Беларусі больш злачынстваўМУС Беларусі турбуе рост рэцыдыўнай злачыннасціЯ з ЖЭСа. Дазволіце вас абкрасці! Рэйтынг усіх службаў і падраздзяленняў ГУУС Мінгарвыканкама вырасАб КДБ РБГісторыя Аператыўна-аналітычнага цэнтра РБГісторыя ДКФРТаможняagentura.ruБеларусьBelarus.by — Афіцыйны сайт Рэспублікі БеларусьСайт урада БеларусіRadzima.org — Збор архітэктурных помнікаў, гісторыя Беларусі«Глобус Беларуси»Гербы и флаги БеларусиАсаблівасці каменнага веку на БеларусіА. Калечыц, У. Ксяндзоў. Старажытны каменны век (палеаліт). Першапачатковае засяленне тэрыторыіУ. Ксяндзоў. Сярэдні каменны век (мезаліт). Засяленне краю плямёнамі паляўнічых, рыбакоў і збіральнікаўА. Калечыц, М. Чарняўскі. Плямёны на тэрыторыі Беларусі ў новым каменным веку (неаліце)А. Калечыц, У. Ксяндзоў, М. Чарняўскі. Гаспадарчыя заняткі ў каменным векуЭ. Зайкоўскі. Духоўная культура ў каменным векуАсаблівасці бронзавага веку на БеларусіФарміраванне супольнасцей ранняга перыяду бронзавага векуФотографии БеларусиРоля беларускіх зямель ва ўтварэнні і ўмацаванні ВКЛВ. Фадзеева. З гісторыі развіцця беларускай народнай вышыўкіDMOZGran catalanaБольшая российскаяBritannica (анлайн)Швейцарскі гістарычны15325917611952699xDA123282154079143-90000 0001 2171 2080n9112870100577502ge128882171858027501086026362074122714179пппппп

ValueError: Expected n_neighbors <= n_samples, but n_samples = 1, n_neighbors = 6 (SMOTE) The 2019 Stack Overflow Developer Survey Results Are InCan SMOTE be applied over sequence of words (sentences)?ValueError when doing validation with random forestsSMOTE and multi class oversamplingLogic behind SMOTE-NC?ValueError: Error when checking target: expected dense_1 to have shape (7,) but got array with shape (1,)SmoteBoost: Should SMOTE be ran individually for each iteration/tree in the boosting?solving multi-class imbalance classification using smote and OSSUsing SMOTE for Synthetic Data generation to improve performance on unbalanced dataproblem of entry format for a simple model in KerasSVM SMOTE fit_resample() function runs forever with no result