Гісторыя Беларусі

Старажытная Беларусь Усходнія славяне (Полацкае княства · Тураўскае княства · Менскае княства) Кіеўская Русь Вялікае Княства Літоўскае Рэч Паспалітая Расійская імперыя Беларуская Народная Рэспубліка ССР Беларусі // Сярэдняя Літва Літбел Беларуская ССР // Заходняя Беларусь Аб’яднанне Беларусі Генеральная акруга Беларусь Беларуская ССР Рэспубліка Беларусь·

Гістарычныя вобласці Беларусі на аснове дзяржаўных утварэнняў і рэгіёнаў, якія існавалі ў IX—XVIII стст.

Гісторыя Беларусі — апісанне гісторыі Беларусі са старажытных часоў.

Этымалогія назвы |

Васіль Тацішчаў лічыў, што ўпершыню паняцце «Белая Русь» сустракаецца ў Раскольніцкім і Растоўскім летапісах пад 1135 годам як назва Растова-Суздальскага княства.
Упершыню назва «Белая Русь» (лац. Alba Ruscia) сустракаецца ў Дублінскім рукапісе (сяр. XIII стагоддзя). Да XVI ст. гэтая назва ва ўсіх Заходніх крыніцах і мапах ужываецца як назва Вялікага Княства Маскоўскага. Толькі пачынаючы з XVI ст. гэтая назва часткова ўжываецца як назва Падзвіння. На большасці заходнееўрапейскіх мап тэррыторыя Беларусі называлася «Літвой». Пасля трох падзелаў Рэчы Паспалітай назва Белая Русь, дзякуючы расійскаму ўраду, пачала распаўсюджвацца на ўсю тэрыторыю пражывання беларускага этнаса, пакуль канчаткова не замацавалася ў сяр. XIX ст.

Старажытная Беларусь |

Каменны век |

Палеаліт |

Засяленне тэрыторыі сучаснай Беларусі пачалося каля 100—35 тыс. гадоў назад. Лічыцца, што першымі насельнікамі на тэрыторыі Беларусі былі неандэртальцы, якія апынуліся тут у час кароткіх пацяпленняў у перыяд так званага Рыскага абледзянення, ці яшчэ перад ім. На тэрыторыі Беларусі пакуль што не было знойдзена аніводнага шкілета гэтага перыяду, рэшткі дзейнасці былі знойдзены на стаянках Юравічы і Бердыж, якія датуюцца прыкладна 26—23 тыс. гадоў назад. Нарэшце, гэтыя даты дазваляюць у любым выпадку аднесці з’яўленне першага насельніцтва на тэрыторыі Беларусі да верхняга палеаліта, якое магло жыць тут толькі пасля адступлення ці зыходу ледавіка. Колькасць насельніцтва ў верхнім палеаліце не перавышала некалькіх соцень^[1]. Каля 16 тыс. гадоў таму адбылося новае моцнае пахаладанне, і гэтая мясціны былі зноў пакінутыя.

Мезаліт |

Апошні ледавік сышоў прыблізна 13-8 тыс. гадоў назад, пасля чаго на тэрыторыі Беларусі пачаўся мезаліт. Па меры таяння і адступлення ледавіка клімат рабіўся ўсё больш цёплым, тэрыторыя паступова пакрывалася лесам. Пераходзячы з месца на месца, чалавек паступова рухаўся на поўнач. Быў вынайдзены лук, які змяніў характар палявання. Пачалося інтэнсіўнае асваенне новых тэрыторый. На Беларусі вядома 120 мезалітычных стаянак трох асноўных археалагічных культур (грэнскай, свідэрскай і сожскай), а агульная колькасць насельніцтва складала каля 4,5 — 6 тыс. чалавек.

Неаліт |

У эпоху неаліту (IV—III тыс. гадоў да н.э.) клімат стаў яшчэ цяплейшым. Як лічаць даследчыкі, менавіта з факту з’яўлення керамікі і пачынаецца новы каменны век на тэрыторыі Беларусі^[2]. Прысвойваючая гаспадарка дасягнула свайго росквіту. На Беларусі да неаліту адносяцца плямёны нёманскай, днепра-данецкай, нарвенскай і верхнедняпроўскай культур. Даследаванні могілак днепра-данецкай культуры ва Украіне даказалі, што прадстаўнікі гэтай культуры належалі да паўночных еўрапеоідаў ці позніх краманьёнцаў. Асноўным заняткам неалітычных плямён было рыбалоўства, усе астатнія заняткі не былі так распаўсюджаныя.

Бронзавы век |

Каля 2000 гадоў да н.э. пачаўся бронзавы век, спачатку на поўдні сучаснай Беларусі. Бронза выкарыстоўвалася не так часта як камень, таму што матэрыялаў для стварэння бронзавых прылад працы — медзі і волава — тут не было. Але ж медныя і бронзавыя рэчы знаходзяць на тэрыторыі Беларусі, што сведчыць аб гандлёвых сувязях тагачаснага насельніцтва. Асноўныя культуры гэтага часу — сярэднедняпроўская, вісла-нёманская, тшцінецкая. Паступова Беларусь засялялі індаеўрапейцы, з прыходам якіх пачаўся паступовы пераход да вытворчай гаспадаркі (асноўным заняткам індаеўрапейцаў была жывёлагадоўля). З канца бронзавага веку большасць тэрыторыі сучаснай Беларусі была заселена балтамі (гл. Культура штрыхаванай керамікі).

Жалезны век |

Жалезны век на тэрыторыі сучаснай Беларусі пачаўся ў VIII-VII ст. да н.э. У адрозненне ад медзі, на тэрыторыі Беларусі сустракаюцца радовішчы жалеза (у выглядзе так званых «балотных руд» або «лугавых руд»). Мясцовыя майстры пачалі вырабляць жалезныя прылады працы. З дапамогай жалезных тапароў чалавек паступова засвоіў новы метад земляробства — падсечна-агнявы (лядны). Дрэвы зрубалі, спальвалі і попелам угнойвалі глебу. У яе высявалі зерне і баранавалі «сукаваткай», якую рабілі з верхавіны дрэва. Некалькі гадоў атрымлівалі добрае збожжа. Калі ўраджай рэзка зніжаўся, пераходзілі на новую дзялянку. Вырошчвалі проса, пшаніцу, бабы.

Ранняе Сярэднявечча (VI — першая палова XIII стст.) |

Рассяленне славян |

Славяне ў Усходняй Еўропе

На тэрыторыю Беларусі першыя славяне прыйшлі з поўдня прыкладна ў VI—VII ст., калі ўзрост балцкіх старажытнасцяў тут дасягаў ужо двух тысячагоддзяў. Храналагічна гэта супала з пачаткам распаду агульнаславянскай мовы. Славяне былі больш развітымі чым балты, таму балты хутка славянізавалізя. Ужо да ІХ ст. большая частка Беларусі была славянізавана. Славянізацыя праходзіла ў асноўным мірным шлях, яле ёсць сляды і канфліктаў(на некаторых балцкіх гарадзішчах VII—VIII ст. зафіксаваны сляды пажараў). З Х ст. актыўна пачалася славянізацыя Панямоння дрыгавічамі і крывічамі, але балцкае насельніцтва ў тым рэгіёне заствалася яшчэ некалькі стагоддзяў.

Утварэнне дзяржаўнасці |

Дагэтуль застаецца адкрытым пытанне, калі ўзнікла дзяржаўнасць у народаў Усходняй Еўропы^{[Крыніца?]}. Гэта абумоўлена недастатковасцю дайшоўшых да нашага часу пісьмовых крыніц. Вынікам гэтага стала шматлікасць тэорый, распрацаваных вучонымі розных гістарычных перыядаў, якія называюць свае даты і прычыны паходжання дзяржаўнасці на тэрыторыі Беларусі. У адпаведнасці з нарманскай тэорыяй, якая доўгі час панавала ў дарэвалюцыйнай гістарычнай навуцы, першыя дзяржавы ва Усходняй Еўропе былі ўтвораны замежнымі князямі-варагамі ў IX ст. Аднак гэта тэорыя аспрэчвалася многімі вучонымі. Першым антынарманістам быў Міхаіл Ламаносаў, які звяртаў увагу на тое, што запрошаныя ў Расію нямецкія вучоныя ў значнай ступені прыдумалі гэту тэорыю. У савецкі перыяд нарманскую тэорыю крытыкавалі С. У. Юшкоў, Б. Д. Грэкаў, Б. А. Рыбакоў і іншыя. Так, па меркаванні Б. А. Рыбакова, дзяржаўнасць у славян узнікла на мяжы старой і новай эры. Ён адзначаў, што археалагічныя крыніцы сведчаць аб значным эканамічным развіцці ўсходнеславянскага грамадства ўжо ў V—III ст да н.э., які ў гэты перыяд дайшоў «да ўзроўню дзяржаўнасці», аднак быў прыпынены сармацкім нашэсцем у II ст. да н.э.^[3]
Згодна старажытнаскандынаўскім сагам ужо ў V—VI стст. існаваў Полацк(Палціск) у якім кіравалі мясцовыя князі. Гэта пацвярджаецца і археалагічнымі данымі, згодна з якімі Полацкае гарадзішча існавала задоўга да першай летапіснай згадкі Полацка ў 862 годзе. Магчыма ў той час Полацк быў цэнтрам протадзяржаўнага ўтварэння-Княжання крывічоў. Такое ж протадзяржаўнае ўтварэнне магло існаваць і ў Дрыгавічоў. Пра далетапісную гісторыя славян на Беларусі амаль нічога невядома. Першыя летапісныя згадкі пра насельніцтва Беларусі пачынаюца ў ІХ ст.. У ІХ ст. пачынаюць утварацца першыя дзяржаўныя ўтварэнні — княствы, з адпаведнымі цэнтрамі — гарадамі. У крывічоў вылучыўся Полацк і Смаленск, у дрыгавічоў — Тураў. Згодна старажытнарускім летапісам старажытныя беларускія княствы(Полацкае, Тураўскае, Смаленскае і інш.) да сяр. Х ст. уваходзілі ў склад або былі ў залежнасці ад Кіеўскай Русі. Гэта пацвярджаецца ўдзелам славянскіх плямёнаў Беларусі ў ваенных паходах Кіеўскай Русі. Але пачынаючы з сяр. Х ст., беларускія землі часткова становяцца незалежнымі(у Полацку пачынае кіраваць Рагвалод, а ў Тураве Тур). Аднак у 980 годзе Уладзімір Святаславіч захоплівае Полацк, забіўшы Рагвалода, і далучае Полацкае княства да Кіеўскай Русі, а Тураве прыблізна з 988—990 гг. кіруе Святаполк Уладзіміравіч, сын Уладзіміра. Беларускія княствы зноў страцілі незалежнасць.

Полацкае княства |

Пасля таго, як у Полацку пачаў княжыць Ізяслаў, сын Уладзіміра і Рагнеды, унук Рагвалода, княства аднавіла сваю незалежнасць. Знаходзячыся на ажыўленым гандлёвым шляху, Полацкае княства скора ператварылася ў адно з вялікіх і моцных, а Полацк стаў буйным палітычным і гандлёва-рамесным цэнтрам. Пачынаючы з Брачыслава Ізяславіча, сына Ізяслава, Полацкае княства пачало праводзіць актыўную знешнюю палітыку. Брачыслаў рабіў паходы ў Прыбалтыку. З Брачыслава пачынаюцца і канфлікты Полацкага княства з Кіеўскай Руссю. Пасля бітвы на Судоме, якая адбылася ў1021 годзе паміж войскам Яраслава Уладзіміравіча і войскам Брачыслава І Ізяславіча, была заключана мірная дамова, якая фактычна стала пацвярджэннем незалежнасці Полацка. Найбольшага росквіту Полацкае княства дасягнула ў XI — XII ст. пры княжанні тут Усяслава Брачыславіча (1044—1101) і Барыса Усяславіча (1101 — 1128). Аднак у гэты час яно раздрабілася на ўдзелы — Менскі (кан. XI — пач. XII ст.), Віцебскі (пач. XII ст.), Друцкі, Лагожскі (Лагойск, другая пал. XII ст.), утварылася Полацкая епархія.

Тураўскае княства |

Тураўскае княства — найбуйнейшае пасля Кіева, Ноўгарада і Полацка, займала вялікую тэрыторыю ў басейне ракі Прыпяць, знаходзілася ў залежнасці ад Кіева, звычайна вялікія князі кіеўскія давалі Тураў сваім трэцім сынам. 3 другой палавіны XII ст. Тураўскае княства набыло незалежнасць ад Кіеўскага княства і скора раздрабілася на ўдзелы, якія трапілі ў кола інтарэсаў галіцка-валынскіх князёў: Пінскае, Клецкае, Слуцкае, Дубровіцкае, Сцяпанскае княствы. У XIII ст. у залежнасці ад Турава-Пінскага княства былі такія княствы, як Капыльскае, Брагінскае, Клецкае, Нясвіжскае, Мазырскае, Рэчыцкае.

Каб вызваліцца з-пад улады Данілы Раманавіча Галіцкага, турава-пінскія князі ішлі на саюз нават з паганскай Літвой, якая хутка ўмацоўвалася ў Панямонні.

Смаленскае княства |

Смаленскае княства — адно з найбуйнейшых княстваў Русі. Палітычнае адасабленне Смаленска пачалося ў ХІ ст., але да пачатку XII ст. ён заставаўся кіеўскай воласцю. У 1120-я г. тут усталявалася самастойная дынастыя на чале з Расціславам Мсціславічам (1125—1259 гг.). Смаленская зямля вылучылася ў асобную дзяржаву-княства. Пры Расціславе Мсціславічу, Смаленскае княства дасягала найбольшых памераў. У 1136 г. у княстве арганізавана самастойная епархія.

У другой палове XII ст., удала выкарыстоўваючы ўнутраны разлад у суседніх княствах, Смаленск пашырыў свой уплыў на Полацкую і Ноўгародскую землі і за іх кошт павялічыў уласную тэрыторыю. На захадзе ва ўладанні Смаленскага княства увайшлі Крычаў, Прапошаск і Мсціслаў (у 1180 г. вылучыўся ва ўдзельнае Мсціслаўскае княства), а з 1116 г. — і адабраныя ў князя менскага Глеба Усяславіча Копысь і Орша. Смаленскі князь Давыд Расціславіч даволі ўмела выкарыстоўваў упартую барацьбу Полацкага і Менскага княстваў, што дазволіла яму ўмяшацца ва ўнутраныя справы ўдзельных княств. Часова ў залежнасць ад Смаленска трапілі Віцебск (з 1165 па 1195 гг.) і Друцк. Толькі пасля страты Друцка і Віцебска, у выніку ваеннага канфлікта, смаленскія князі перасталі прэтэндаваць на ўсходнія тэрыторыі полацкіх удзельных княстваў.

Беларускае Панямонне |

Лёс тэрыторый заходняй часткі Беларусі быў не менш складаным і супярэчлівым. Буйнейшым княствам тут з’яўлялася Гарадзенскае, з якога пазней вылучыліся Новагародскае, Ваўкавыскае. У сяр. XIII ст. гэтыя землі ўвайшлі ў склад Вялікага Княства Літоўскага.

Княствы беларускіх зямель |

• Ваўкавыскае княства


• Віцебскае княства


• Гарадзенскае княства


• Друцкае княства


• Дубровіцкае княства


• Ізяслаўскае княства


• Клецкае княства


• Лагожскае княства


• Лукомскае княства


• Менскае княства


• Наваградскае княства


• Полацкае княства


• Свіслацкае княства


• Слонімскае княства


• Слуцкае княства


• Смаленскае княства


• Тураўскае княства

Згадкі гарадоў |

Першыя згадкі пра гарады Беларусі:

• 
  Полацк — 862,


• 
  Віцебск — 947, 1021,


• 
  Тураў — 980,


• 
  Заслаўе — 986,


• 
  Друцк — 1001 (?), 1078,


• 
  Ваўкавыск — 1005,


• 
  Бярэсце — 1017, 1019,


• 
  Копысь — 1059, 1060,


• 
  Браслаў — 1065,


• 
  Мінск — 1067,


• 
  Лагойск — 1078, 1127,


• 
  Лукомль — 1078,


• 
  Пінск — 1097


• 
  Барысаў — 1102, 1127,


• 
  Орша — 1116,


• 
  Слуцк — 1116,


• 
  Новагародак — па ўскосных дадзеных 1228, 1235,


• 
  Гродна — 1127,


• 
  Клецк — 1127,


• 
  Мсціслаў — 1135,


• 
  Слаўгарад (Прупой, Прапошаск, Прапойск) — 1136,


• 
  Крычаў (Крэчут) — 1136,


• 
  Гомель — 1142,


• 
  Рагачоў — 1142,


• 
  Брагін — 1147,


• 
  Мазыр — 1155,


• 
  Чачэрск — 1159,


• 
  Рэчыца — 1213/14,


• 
  Слонім — 1252,


• 
  Здзітаў — 1252,


• 
  Турыйск — 1253,


• 
  Магілёў — 1267,


• 
  Капыль — 1274,


• 
  Камянец — 1276,


• 
  Кобрын — 1287.

Вялікае Княства Літоўскае (другая палова XIII — першая палова XVI стст.) |

«Пагоня» — герб ВКЛ

У пачатку XIII ст. было ўтворана Вялікае Княства Літоўскае (ВКЛ), якое ўключыла значную частку этнічных беларускіх зямель.

3 сярэдзіны XIII ст. ў дзяржаўнай пабудове зямель, адпаведных тэрыторыі сучаснай Беларусі, адбыліся кардынальныя змены. Землі Полацкага княства (на той час у яго ўваходзілі буйныя ўдзелы) былі ўключаны ў склад Вялікага Княства Літоўскага. У аснове гэтага паступовага працэсу было мноства прычын, аднак галоўныя падпарадкаваліся мэце стварэння палітычнага, ваеннага і эканамічнага саюза паміж Полацкай і Літоўскай землямі супраць крыжакоў, галіцка-валынскіх князёў, татара-манголаў. Канчаткова Полацкая зямля ўвайшла ў склад Вялікага Княства Літоўскага на правах аўтаноміі, паводле дагавора, у 1307. У 1320 туды ўвайшло Віцебскае княства.

Працэс фарміравання Вялікага Княства Літоўскага быў працяглым. Дынастычныя шлюбы, пагадненні (у рэдкіх выпадках захоп) паміж асобнымі княствамі прывялі да ўзнікнення федэратыўнага аб’яднання. Вядучую ролю ў ім адыгрывалі старажытнарускія формы кіравання дзяржавай з адпаведнымі законамі, мовай, рэлігіяй.

Пасля смерці вялікага князя Гедзіміна (1341) і адносна кароткага перыяду адасаблення некаторых тэрыторый на чале дзяржавы стаў сын Гедзіміна Альгерд (час княжання 1345—1377). Яго намаганнямі ўладанні Вялікага Княства Літоўскага пашырыліся і ўключалі Чарнігава-Северскія, Валынскія, Пераяслаўскія землі, Смаленскае княства, а таксама тэрыторыі ў басейнах Днястра, Паўднёвага Буга, паўднёвага Дняпра. Пасля перамогі войск Вялікага Княства Літоўскага на чале з князем Альгердам над войскамі Залатой Арды ў, 1363 былі поўнасцю далучаны землі паўднёва-ўсходніх раёнаў Беларусі, у тым ліку і ўладанні Тураўскага княства. У выніку ваенных дзеянняў з Маскоўскім княствам у 1368—1372 да княства былі далучаны значныя раёны на паўночным усходзе да Мажайска і Каломны.

У 1377 на княжацкі прастол узыходзіць сын Альгерда Ягайла. 3 гэтага часу пачынаецца складаны перыяд барацьбы за ўладу ў княстве паміж братам Альгерда Кейстутам, яго сынам Вітаўтам і Ягайлам. Але яна спынілася ў сувязі з узмацненнем агрэсіі Тэўтонскага ордэна. Такая ж небяспека пагражала і Польскаму каралеўству. Таму ў 1385 ў Крэўскім замку быў заключаны саюз (унія), паводле якога Ягайла быў абвешчаны польскім каралём і атрымаў новае імя Уладзіслаў I. Пасля шлюбу з польскай каралевай Ядвігай ён павінен быў далучыць да Польшчы Вялікае Княства Літоўскае і ўвесці ў ім каталіцкую рэлігію (гл.далей Крэўская унія). Гэта паслужыла пачаткам вострай унутрыдзяржаўнай барацьбы, якую ўзначаліў гродзенскі князь Вітаўт (брат Ягайлы). Ягайла і польскія магнаты вымушаны былі змяніць умовы Крэўскай уніі. 5 жніўня 1392 было заключана Востраўскае пагадненне, паводле якога за Вялікім Княствам Літоўскім захоўвалася самастойнасць (незалежны ўрад, казна, войска), а вялікім князем быў абвешчаны Вітаўт. Пагадненне таксама забараняла палякам набываць ці атрымліваць у спадчыну землі ў Вялікім Княстве Літоўскім. Вітаўт, абапіраючыся на сваіх намеснікаў, імкнуўся да поўнай незалежнасці дзяржавы. 3 гэтай мэтай ён збіраўся стаць каралём. Але ажыццявіць задумы перашкодзіла заўчасная смерць, магчыма, і забойства.

З канца 14 ст. вярхі ВКЛ узялі курс на саюз з Польшчай. Да 1430, падчас княжання Вітаўта, княства дасягнула максімальна вядомай магутнасці і тэрытарыяльнага пашырэння ^[4], аднак, скора пачало страчваць тэрыторыі, найперш на карысць Польшчы (паўднёва-заходнія рускія землі), а з кан. 15 ст. на ўсходзе на карысць Масквы.

Пасля Крэўскай уніі ВКЛ і Польшча аб’ядналіся на аснове дынастычна-персанальнай уніi пры захаванні імі пэўнай самастойнасці ва ўнутранай і знешняй палітыцы. Неаднаразовае аднаўленне і перазаключэнне ўній (у 1401, 1413, 1446, 1501) сведчыць, па-першае, аб іх нетрываласці, па-другое, аб наяўнасці ў жыцці абедзвюх дзяржаў такіх фактараў, якія падштурхоўвалі іх да збліжэння. У XV—XVI стст. вызначылася трывалая тэндэнцыя: чым больш абвастраліся адносіны Вільні з Масквой, тым больш ВКЛ схілялася да аб’яднання з Польшчай. Няўдачы ў Лівонскай вайне, захоп войскам Iвана Грознага Прыбалтыкі i Полацка адсекла ўсходнюю i цэнтральную часткі Беларусі ад мора, што было цяжкім ударам па гандлі. Сілы дзяржавы былі на мяжы магчымага. Гэта вайна, як адзначалі пазней палітыкі, прыгнала ВКЛ да новай уніi з Польшчай.

Рэч Паспалітая |

Герб Рэчы Паспалітай

У 1569 годзе Вялікае Княства Літоўскае і Каралеўства Польскае аб’ядналіся на федэратыўнай аснове ў новую дзяржаву — Рэч Паспалітую.

Новая дзяржава, створаная ў выніку падпісання Люблінскай уніі, была федэратыўным аб’яднаннем. У ім суіснавалі колішнія землі Вялікага Княства Літоўскага і Польскага каралеўства. Кардынальныя змены адбыліся пасля прыняцця Брэсцкай царкоўнай уніі (1596). Паводле яе каталіцкая і праваслаўная цэрквы на тэрыторыі Рэчы Паспалітай аб’ядноўваліся ва ўніяцкую (ад уніі Брэсцкага царкоўнага сабора). Новая царква была падпарадкавана Папу Рымскаму.

У XVII ст. адбылося інтэнсіўнае распаўсюджанне каталіцкай і ўніяцкай цэркваў па ўсёй тэрыторыі Беларусі, якія (асабліва ўніяцкая) у хуткім часе сталі дамінуючымі (пераважна для вясковага насельніцтва). Суіснаванне трох канфесій (каталіцтва, уніяцтва і праваслаўя) вызначалася не толькі канфрантацыяй або адкрытай варожасцю, але і пэўнымі рысамі спаборніцтва, імкненнем пашырыць уплыў кожнай з цэркваў на як мага большае кола жыхароў. На культурнае жыццё Беларусі ў XVII ст. значнае ўздзеянне аказала Контррэфармацыя, носьбітам якой стаў ордэн езуітаў. Дзейнасць ордэна была неадназначнай, але ў асноўным яна спрыяла бурнаму ўздыму ў той час асветніцтва, адукацыі, літаратуры, тэатра, музыкі, архітэктуры, выяўленчага мастацтва. Менавіта ў асяроддзі езуітаў разгарнулася творчасць выдатных майстроў, палемістаў, пісьменнікаў, прапаведнікаў. Рух Контррэфармацыі спрыяў уваходжанню і засваенню беларускім мастацтвам і архітэктурай стылю барока.

XVII ст. на землях Беларусі было часам няспынных ваенных дзеянняў. Асабліва значнымі былі войны паміж Расіяй і Рэччу Паспалітай у 1609—1634 і 1654—1667 за землі на паўночным усходзе і поўдні Беларусі, за тэрыторыі Украіны. Толькі перамір’е, заключанае ў Андрусаве (1667), спыніла гэта супрацьстаянне. Але ўжо ў канцы XVII ст. узрасла напружанасць паміж Рэччу Паспалітай і Швецыяй. Гэта вылілася ў Паўночную вайну 1700—1721. Рэч Паспалітая выступала ў саюзе з Расіяй, але ваенныя дзеянні адбываліся галоўным чынам на тэрыторыі Беларусі. Складаныя знешнія абставіны, няспынныя аблогі гарадоў, пажары рабілі невыносным становішча насельніцтва Беларусі, якое выступала са зброяй супраць улад ці ратавалася ўцёкамі за межы дзяржавы.

Беларусь, знясіленая Паўночнай вайной, з бязлюднымі і разбуранымі гарадамі, спаленымі вёскамі ўяўляла жахлівае відовішча. Невыпадкова, на працягу XVIII ст. тут адбыліся моцныя сялянскія выступленні. Разам з анархічнай палітыкай магнатаў, вольнасцю шляхты гэта стварала ўмовы для правядзення буржуазна-дэмакратычных рэформ. У 1764 г. на каралеўскі прастол уступіў Станіслаў Аўгуст Панятоўскі (Аўгуст IV). Яго спробы па ўдасканаленні сістэмы кіравання дзяржавай не мелі поспеху. Шляхта па-ранейшаму не жадала бачыць той бездані, перад якой апынулася краіна. Паказальным у гэтым плане з’яўляецца ўтварэнне так званай Барскай канфедэрацыі. Штуршком для яе сталі пастанова сейма 1768 аб свабодзе веравызнання, раўнапраўя рэлігій у Рэчы Паспалітай, забарона смяротнай кары прыгонных, якая выклікала аб’яднанне рэакцыйных магнатаў і шляхты, узброенае паўстанне. Рускі стаўленік Аўгуст IV звярнуўся за дапамогай да Расіі, што і было зроблена. Мяцеж быў падаўлены, але гэта наблізіла крах краіны. У 1772 г. адбыўся першы падзел Рэчы Паспалітай паміж Расіяй, Аўстрыяй і Прусіяй, затым — яшчэ два (у 1793 і 1795). У выніку Рэч Паспалітая перастала існаваць як дзяржава. Землі Беларусі далучыліся да Расійскай імперыі.

Беларусь у складзе Расійскай імперыі (канец XVIII — пачатак XX ст.) |

Па выніках падзелаў Рэчы Паспалітай тэрыторыя сучаснай Беларусі ўвайшла ў склад Расійскай імперыі. У 1772 была створана Беларуская губерня, на базе якой у 1802 было створана Беларускае генерал-губернатарства з Віцебскай і Магілёўскай губерній, якое праіснавала да 1856. У тым жа 1802 з Літоўскай і Мінскай губерній было створана Літоўскае генерал-губернатарства, якое праіснавала да 1812. Насельніцтва Беларусі на пачатак ХІХ ст. складала прыкладна 3,3 млн чалавек.

Уключэнне Беларусі ў моцны расійскі рынак спрыяла ажыўленню вытворчасці, развіццю прамысловасці і гандлю, сельскай гаспадаркі. Разам з тым у XIX ст. пачаўся перыяд гвалтоўнай русіфікацыі, ушчамлення ў правах насельніцтва каталіцкага і ўніяцкага веравызнання.

Навейшая гісторыя (XX — пачатак XXI ст.) |

Беларусь у час замежных ваенных інтэрвенцый і Грамадзянскай вайны |

Карта БНР, 1918

На момант Лютаўскай рэвалюцыі тэрыторыя сучаснай Беларусі была падзелена лініяй расійска-германскага фронту на ўсходнюю (да 75 % сучаснай тэрыторыі) і заходнюю часткі.

На ўсходняй частцы тэрыторыі пасля Лютаўскай рэвалюцыі і адрачэння Мікалая II дзейнасць старога дзяржаўнага апарату была паралізавана, як і паўсюль у Расійскай імперыі. Пачалася палітызацыя, стыхійная дэмакратызацыя і анархізацыя жыцця.

Незалежніцкія настроі ў беларускім руху 1917 — пачатку 1918 гг. былі ў значнай ступені выкліканы палітыкай Часовага ўрада Расіі, які не хацеў лічыцца з патрабаваннямі беларускіх арганізацый аб наданні Беларусі статуса аўтаноміі ў складзе Расійскай дэмакратычнай федэратыўнай рэспублікі, а таксама палітыкай Савета Народных Камісараў Расіі, які вёў перагаворы з Германіяй аб лёсе Беларусі без удзелу ў іх прадстаўнікоў беларускага народа. Незалежніцкія тэндэнцыі ўзмацніліся пасля разгону Усебеларускага з’езду і пасля таго, як 3-і Усерасійскі з’езд Саветаў (студзень 1918 г.) ухваліў гэты разгон.

25 сакавіка 1918 г. Выканаўчы камітэт Рады Усебеларускага з’езда абвясціў Беларускую Народную Рэспубліку (БНР).

Уздым нацыянальна-вызваленчага руху на Беларусі, абвяшчэнне БНР і дзейнасць яе кіруючых органаў падштурхнулі бальшавіцкі ўрад у Маскве да фармальнага прызнання права беларускага народа на самавызначэнне і нацыянальную дзяржаўнасць. Пасля ліквідацыі войскамі Чырвонай Арміі БНР у снежні 1918 ЦК РКП(б) прыняў рашэнне аб стварэнні беларускай савецкай рэспублікі. 30-31 снежня 6-я Паўночна-Заходняя канферэнцыя РКП(б) (гл. I з'езд КП(б)Б), якая адбылася ў Смаленску, прыняла рэзалюцыю пра абвяшчэнне самастойнай Савецкай Рэспублікі Беларусь. У склад гэтага ўтварэння ўвайшлі Віцебская, Гродзенская, Магілёўская, Мінская губерні, заходнія паветы Смаленскай, беларускія паветы Віленскай, Ковенскай і Чарнігаўскай губерняў. Сфарміраваны Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі (старшыня З. Жылуновіч), маніфестам якога 1 студзеня 1919 Беларусь абвешчана Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікай, а Рада і ўрад БНР аб’яўлены па-за законам. Такім чынам, партыйная канферэнцыя ўзяла на сябе функцыі ўстаноўчага сходу і парламента Беларусі.

Існаванню беларускай дзяржаўнасці працівіліся прыхільнікі ідэі ўнітарнай камуністычнай дзяржавы, як у Маскве, так і на месцах.

На Першым Усебеларускім з’ездзе Саветаў, які адбыўся ў Мінску 2-3 лютага 1919, была прынята Канстытуцыя ССРБ, выбраны Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР, з’езд пацвердзіў адрыў ад ССРБ тэрыторый Смаленскай, Магілёўкай і Віцебскай губерняў, якія перайшлі ў склад РСФСР. Старшыня ВЦВК Я. Свярдлоў, што прыбыў на з’езд, патрабаваў аб’яднання Беларусі з савецкім урадам Паўднёвай Літвы, каб «засцерагчы гэтыя рэспублікі ад небяспекі праяўлення ў іх нацыяналістычных імкненняў». Усебеларускі з’езд Саветаў прыняў і гэта патрабаванне.

27 лютага 1919 на аб’яднаным пасяджэнні ЦВК Літоўскай ССР і ЦВК БССР у Вільні было аформлена стварэнне Літоўска-Беларускай Савецкай Сацыялітычнай Рэспублікі (Літбел) у складзе Мінскай і Віцебскай губерняў. Фактычна ССРБ — БССР перастала існаваць.

Услед за наступленнем Польшчы ў 1919 і польска-савецкай вайной у 1920 Беларусь была ізноў падзеленая паводле Рыжскага мірнага дагавора (18.3.1921). Каля 100 тыс. км² тэрыторыі Беларусі адышло да Польшчы, на астатняй тэрыторыі (107 тыс. км²), дзе пражывала каля 5 млн беларусаў, была абвешчана Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка (БССР), якая ў 1922 увайшла ў СССР.

Рэспубліка Сярэдняя Літва (1920—1922 гг.) |

Рэспубліка Сярэдняя Літва — дзяржаўна-палітычнае ўтварэнне на тэрыторыі Віленшчыны і Гродзеншчыны ў 1920-22. Рэспубліка з’яўлялась апошняй спробай аднавіць Літву ў гістарычным і канфедыратыўным сэнсе (таксама планавалася стварэнне Літвы Верхняй і Літвы Ніжняй). Стварэнне дзяржавы стала магчымым пасля «Бунту Жалігоўскага» польск.: Żeligowski’s Mutiny дзякуючы Першай Літоўска-Беларускай дывізіі польскай арміі пад кіраўніцтвам уражэнца Ашмяншчыны Люцыяна Жалігоўскага.

Базіруючыся ў гістарычнай сталіцы Вялікага Кнства Літоўскага, Вільне (літ.: Vilnius, польск.: Wilno), дзяржава напрацягу 18 месяцаў была буфернай зонай паміж Польшчай, ад якой залежыла ды Летувай, якая сцвяржала свае правы на гэтую тэрыторыю. ^[5]

Пасля некаторых затрымак связаных з пратэстам Лігі Нацый якая планавала ўвод міжнародных войск, 8 студзеня 1922 адбыліся выбары ў Сойм і тэррыторыя рэспублікі была анесавана Польшчай. Люцыян Жалігоўскі пазней у сваіх мемуарах выдадзеных у Лондане ў 1943 годзе асудзіў палітыку анэксіі, палітыку закрыцця беларускіх школаў ды адмаўлення ад канфедэратыўных планаў маршалка Пілсудскага польскім «саюзнікам». ^[6]

9 кастрычніка 1920 г… заняў Вільню не польскі генэрал Жалігоўскі, а літвін Жалігоўскі. Мараю гэтага апошняга было жыць сярод суайчыньнікаў на літоўскай зямлі. Я не вылучаў сярод іх ні палякаў, ні русінаў, ні жмудзінаў. Будучы літвінам, я ніколі не пераставаў быць палякам. Два гэтыя паняцьці зьвязаныя між сабою. Яны ўзаемна дапаўняюць адно другое. Успаміны Люцыяна Жалігоўскага

Таксама генерал захапляўся ідэямі пан-славізму:

Але не толькі геаграфічна Літва была сэрцам славянства. Была ім маральна. Яна, адна з усіх славянскіх народаў, магла лёгка пагаварыць з усімі. Як з Польшчай, так з Расіяй, так з Украінай. Ўклад псіхічны літоўскіх народаў быў як бы створаны каб прымірыць усіх. У яго ніколі не было варожасці, ні нацыянальнай, ні рэлігійнай, ні культурнай. Успаміны Люцыяна Жалігоўскага

Некалькімі ж дзесягодзяммі раней у пратаколе допыту 19-гадовага рэвалюцыянера 10 сакавіка 1887 года пазначана, што Пілсудскі казаў: ^[7]

Завуць мяне Осіп Осіпавіч Пілсудскі; ад роду маю 19 гадоў; паходжанне і народнасць дваранін, беларус… Пратакол допыту Юзэфа Пілсудскага ад 10 сакавіка 1887 г.

Заходняя Беларусь у складзе Польшчы (1921—1939 гг.) |

Заходняя Беларусь адышла да Другой Рэчы Паспалітай паводле Рыжскага мірнага дагавора паміж Другой Рэччу Паспалітай з аднаго боку і Расіяй і Украінай з другога. Сучасныя Брэсцкая, Гродзенская, часткі Мінскай і Віцебскай абласцей знаходзіліся ў складзе Другой Рэчы Паспалітай да 17 верасня 1939 года.

БССР у міжваенны перыяд (1921 — верасень 1939 гг.) |

У канцы 1920-х праводзіўся курс саветызацыі Беларусі, індустрыялізацыя і калектывізацыя ў 1930-я адарвалі ад зямлі сотні тысяч беларусаў, якія перасяліліся ў гарады Беларусі і на ўсход СССР.

Беларусь у гады Другой сусветнай вайны (верасень 1939—1945 гг.) |

Другая сусветная вайна (1939—1945) пачалася для Беларусі 1 верасня 1939, калі нямецкія войскі атакавалі Другую Рэч Паспалітую (гл. Польская абарончая вайна 1939), у склад якой уваходзіла Заходняя Беларусь. Беларусы з першага дня вайны прынялі ўдзел у змаганні — у радах арміі Другой Рэчы Паспалітай.

17 верасня 1939 ва ўсходнюю частку Польшчы былі ўведзены войскі СССР. Згодна з Пактам Молатава-Рыбентропа Заходняя Беларусь была ўключана ў склад СССР і далучана да БССР. Гл. таксама: Уз'яднанне Заходняй Беларусі з БССР.

22 чэрвеня 1941 пачалася вайна паміж Германіяй і СССР. Нямецкія войскі менш чым праз тыдзень баёў дайшлі да Мінска і ўзялі яго. Гл. таксама: Абарончая аперацыя на Беларусі, 1941.

У выніку вайны і акупацыі Беларусь панесла вялікія страты, амаль усё гарады былі зруйнаваны, прамысловыя прадпрыемствы разбураныя, загінула 2,225 млн жыхароў краіны.

БССР у 1945 — пачатку 1990-х гг |

Герб БССР

Пасля заканчэння вайны на тэрыторыі Беларусі яшчэ некалькі гадоў дзейнічалі асобныя антысавецкія ўзброеныя групы, якія праводзілі дыверсіі і тэрарыстычныя акты^[8] Некаторыя з гэтых груп мелі сувязі з заходнімі спецслужбамі. Супраць антысавецкіх фарміраванняў атрады НКУС праводзілі баявыя аперацыі (гл. Беларуская вызваленчая армія).

У 1950 г. колькасць беларусаў у гарадах Беларусі перавысіла ўдзельную вагу іншых этнічных груп (рускіх, палякаў і яўрэяў). Хрушчоўская «адліга» была для Беларусі супярэчлівым перыядам — з аднаго боку, тысячы палітвязняў, у т. л. і вядомыя прадстаўнікі беларускай культуры, вярталіся з лагераў, але адначасова ўзмацняўся прэсінг на беларускае нацыянальнае жыццё, паступова ліквідавалася беларуская школа. Актыўна праводзілася палітыка русіфікацыі, якая трохі пазней, у 1959 г., была абвешчаная М. Хрушчовым падчас яго візіту ў Мінск праграмнай лініяй КПСС. Але грамадская атмасфера пасля XX з’езду КПСС спрыяла фарміраванню меркавання, што адкрытымі і публічнымі зваротамі можна дасягнуць пэўных змен^[9]. Да 1970-х рэспубліка ператварылася ў развіты эканамічны раён СССР. Па меры ўрбанізацыі і росту прамысловасці ўзмацніўся працэс асіміляцыі беларусаў. Дзяржаўная палітыка асветы і адукацыі спрыяла гэтаму працэсу, т.к. тыражы рускамоўных выданняў узрасталі, а ў пераважнай большасці школ руская мова стаў асноўнай мовай навучання.

15 снежня 1986 г. група творчай інтэлігенцыі Беларусі (28 чал., у т.л. В. Быкаў, Н. Гілевіч, Р. Барадулін) накіравала на імя Генеральнага сакратара ЦК КПСС М. Гарбачова пісьмо з прапановамі па паляпшэнні становішча нацыянальнай мовы ў рэспубліцы. У чэрвені 1987 прадстаўнікі беларускай інтэлігенцыі (134 чал.) накіравалі Гарбачову новы ліст пра сітуацыю з беларускай мовай і культурай. Пытанні нацыянальнага адраджэння набывалі палітычнае значэнне ў дзейнасці Беларускага народнага фронту «Адраджэньне» (БНФ), Таварыства беларускай мовы іншых арганізацый і аб’яднанняў.

На выбарах 1990 камуністычнай партыі атрымала большасць месцаў у Вярхоўным Савеце. Аднак удзел іншых сіл раскалоў парламент на тры блокі: камуністычна-наменклатурны; антыкамуністычны; умераных па поглядах інтэлігентаў і радавых членаў кампартыі. На агульнасаюзным рэферэндуме ў сакавіку 1991 каля 83 % жыхароў Беларусі прагаласавалі за захаванне СССР. Становішча змянілася ў выніку спробы дзяржаўнага перавароту ў Маскве ў жніўні 1991. Кіраўніцтва рэспублікі і ЦК Камуністычнай партыі Беларусі не выступілі з асуджэннем перавароту, але пасля яго падаўлення вымушаныя былі рэагаваць на перамены і пачатак распаду Савецкага Саюза. лідар камуністычна-наменклатурнга блока ў ВС БССР Мікалай Дземянцей быў вымушаны сыйсці ў адстаўку з пасады старшыні Прэзідыума Вярхоўнага Савета, яго месца заняў лідар умераных Станіславаў Шушкевіч.

Беларусь на сучасным этапе (пач. 1990-х — пач. XXІ ст.) |

Герб Беларусі, 1991-95

27 ліпеня 1990 года Беларусь аб’вясціла сваю незалежнасць: Вярхоўны Савет БССР была прынята Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай ССР. 25 жніўня Дэкларацыі быў нададзены канстытуцыйны статус.

Прымаецца закон «Аб забяспячэнні палітычнай і эканамічнай самастойнасці БССР» і пастанова аб спыненні дзейнасці КПБ.

На пасаду старшыні Вярхоўнага савета Рэспублікі Беларусь узышоў Станіслаў Шушкевіч. 19 верасня 1991 года краіна атрымала новую назву — Рэспубліка Беларусь. Былі зацверджаны новыя дзяржаўныя сімвалы — герб "Пагоня" і бел-чырвона-белы сцяг.

10 ліпеня 1994 года першым прэзідэнтам краіны быў абраны Аляксандр Лукашэнка. Ён захаваў за сабой пасаду Прэзідэнта па выніках выбараў у 2001, 2006, 2010 і ў 2015 годзе.

24 лістапада 1996 года па ініцыятыве прэзідэнта і Вярхоўнага Савета прайшоў рэферэндум. Яго вынікам стала прыняцце новай рэдакцыі Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь. Прэзідэнт выступае кіраўніком дзяржавы і гарантам Канстытуцыі. Яму нададзена права заканадаўчай ініцыятывы. Згодна новай рэдакцыі Канстытуцыі створаны двухпалатны парламент — Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь. Ён складаецца з Палаты прадстаўнікоў — 110 дэпутатаў — і Савета Рэспублікі. Выканаўчая ўлада належыць Савету Міністраў.

19 — 20 кастрычніка 1996 г. у Мінску адбыўся першы Усебеларускі народны сход, які зацвердзіў «Асноўныя напрамкі сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 1996—2000 гады». Галоўная мэта, якая вызначаецца ў гэтым дакуменце, — пераадоленне крызісных з’яў у эканоміцы.

На падставе змен Канстытуцыі краіны Вярхоўны Савет быў рэарганізаваны, з яго дэпутатаў была створана Палата прадстаўнікоў першага склікання. Частка дэпутатаў адмовілася працаваць у Палаце.

2 красавіка 1997 года быў створаны Саюз Беларусі і Расіі. Яго неад’емнай часткай стаў Статут Саюза Беларусі і Расіі, якім прадугледжваецца забеспячэнне ўстойлівага сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі і Расіі, іх бяспекі, абароназдольнасці, узаемавыгаднага супрацоўніцтва з краінмі Еўропы і свету. Працэс будаўніцтва саюзнай дзяржавы ідзе вельмі марудна, што звязана з эканамічнымі і палітычнымі супярэчнасцямі паміж краінамі.

Гл. таксама |

• Спіс кіраўнікоў Беларусі


• Будзьма беларусамі, мультфільм


• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі

Зноскі

Літаратура |

• 100 пытанняў i адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. i прадмова І. Саверчаны, З. Санько. Мн., 1994.


• Археалогія і нумізмптыка Беларусі. Энцыклапедыя. Мн., 1993.


• Арлоў У., Сагановіч Г. Дзесяць вякоў беларускай гісторыі. Мн, 1997.


• Беларускія летапісы i xpoнікі: Пераклад са старажытнарускай, старажытнабеларускай i польскай / Уклад. У. Арлова; прадм. В. Чамярыцкага. Мн., 1997.


• Беларусь у гады Вялікай Айчыннай вайны 1941—1945: Энцыклапедыя. Мн., 1990.


• Белоруссия в эпоху капитализма. Сборник документов и материалов. Мн., 1983. T. I; Мн., 1990. Т. II.


• Белоруссия в эпоху феодализма. Сборник документов и материалов. В 4-х книгах. Мн., 1959—1979.


• Вішнеўскі А. Ф., Юхо Я. А. Гісторыя дзяржавы i права Беларусі ў дакументах i матэрыялах. Мн., 1998.


• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. Т.1: Абаленскі-Кадэнцыя/Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш./Мн.: БелЭн, 2005.


• Вялікі гістарычны атлас Беларусі ў 3-х тамах. Т.1. Мн., Белкартаграфія, 2009.


• Гісторыя Беларусі: Вуч. дапаможнік. / Пад рэд. А. П. Ігнаценка. Мн., 1994.


• Гісторыя Беларусі: у 2-х ч. Пад рэд. Я. К. Новіка, Г. С. Марцуля. Мн., 1998.


• Гісторыя Беларусі: у 2-х ч. Ч.1. Са старажытных часоў да канца ХVIII ст.: Курс лекцый / І. П. Крэнь, І. І. Коўкель і інш. Мн., 2000.


• Гісторыя Беларусі ў кантэксце еўрапейскай цывілізацыі: Дапаможнік. / У. Р. Казлякоў, У. А. Марозава і інш. / Пад рэд. Л. В. Лойкі. Мн., 2003.


• Ермаловіч М. І. Старажытная Беларусь. Полацкі і Навагародскі перыяд. Мн., 1990.


• Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклора. Мн., 1982—1988. [па абласцях]


• Ілюстраваная храналогія гісторыі Беларусі: Ад старажытнасці да пачатку XX ст. Мн., 1995.


• Луцкевіч А. За 25 гадоў (1903—1928). Мн., 1991.


• Мірановіч Я. Найноўшая гісторыя Беларусі, Беласток, 2000.


• Мысліцелі i асветнікі Беларусі. Энцыклапедычны даведнік. Мн., 1995.


• Статут Вялікага княства Літоўскага 1588: Тэксты. Даведнік Каментарыі. Мн., 1989.


• Эканамічная гісторыя Беларусі. Курс лекцый. / Пад рэд. В. І. Галубовіча. Мн., 1999.


• Марцуль Г. С., Сташкевіч М. С. Гісторыя Беларусі: насельніцтва, фарміраванне і вызначэнне этнічных і дзяржаўна-адміністрацыйных межаў, беларускае замежжа. Мн., 1997.


• Сагановіч Г. Нарыс гісторыі Беларусі ад старажытнасці да канца XVIII ст. Мн., 2001.


• Францыск Скарына i яго час: Энцыклапедычны даведнік. Мн., 1988.


• Храналогія гісторыі Беларусі / Склад. В. В. Гетад, M. I. Калінскі. 3 — е выд. Мн., 1992.


• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Мн., 1993—2003.


• Ковшаров Н. Д. История культуры Беларуси, 1917-90-е гг. : учебное пособие / редактор Н. К. Соколов; Белорусский государственный педагогический университет им. М.Танка.- Минск : БГПУ им. М.Танка, 1999.- 90 с.


• Нацыянальны атлас Беларусі / Складз. і падрыхт. да друку Рэсп. унітарн. прадпрыемствам «Белкартаграфія» у 2000—2002 гг., Гал. рэдкал. М. У. Мясніковіч (старшыня) і інш. — Мінск : Белкартаграфія, 2002. — 292 с.

Спасылкі |

• Беларускі Гістарычны Агляд. Незалежны навуковы перыёдык, прысвечаны гісторыі Беларусі.


• Гісторыя Беларусі на jivebelarus.net


• Мапа станаўлення Беларусі


• Гісторыя Беларусі на maxmd.ru


• Беларускі гістарычны партал

Гістарычныя карты |

• 
  

  

  
  

  
  

  814.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1340.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1370.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  14 стагоддзе.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1462.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1466.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  15 стагоддзе.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1586.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  16 стагоддзе.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1600.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1658.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1772.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1795.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1835.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1882.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1891.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1897.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1902.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1918.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1918.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1919.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1920.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1926.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1920 — 1922.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1940.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1943.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1941—1944
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1945.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  1997.
  

  
  

  
  

г р п Беларусь у тэмах Гісторыя Старажытная гісторыя · Кіеўская Русь (Полацкае княства · Тураўскае княства) · ВКЛ · Рэч Паспалітая · Расійская імперыя ( Паўночна-Заходні край) · Заходняя вобласць · БНР · БССР (ССРБ · Літбел) · Рэспубліка Беларусь Палітыка Канстытуцыя · Дзяржаўны лад · Прэзідэнт · Урад · Парламент · Палітычныя партыі · Знешняя палітыка · Унутраная палітыка · Выбары Геаграфія Прыродныя ўмовы · Рэльеф · Геалогія · Вадаёмы · Флора · Фаўна · Азёры · Адміністрацыйны падзел · Раёны · Сельсаветы · Гарады (Сталіца (Гістарычныя сталіцы)) · Пасёлкі гарадскога тыпу · Аграгарадкі Грамадства і сімвалы Насельніцтва (Беларусы) · Мовы (Беларуская («Наркамаўка» · Тарашкевіца · Трасянка) · Руская (Руская мова ў Беларусі · Русіфікацыя Беларусі)) · Паланізацыя Беларусі · Спорт · Адукацыя · Навука · Рэлігія · Цэнзура · Узнагароды ( Герой Беларусі) · Герб · Сцяг · Гімн · Бела-чырвона-белы сцяг · Герб «Пагоня» · Штандар Прэзідэнта · Узброеныя сілы · СМІ · Тэлебачанне · IT-сфера · Правы чалавека · Краязнаўства Эканоміка Беларускі рубель · Нацыянальны банк · Сельская гаспадарка · Турызм і адпачынак ( Сусветная спадчына)  · Транспартная сістэма · Энергасістэма · Газатранспартная сістэма · Гандаль · Жыллёвае будаўніцтва · Пошта Культура Адзежа · Архітэктура · Выяўленчае мастацтва · Скульптура · Кіно (Беларусьфільм, Спіс фільмаў) · Літаратура ( Дзіцячая літаратура, Беларускае фэнтэзі) · Музеі · Музыка (конкурс песні Еўрабачанне) · Святы · Славутасці · Танцы · Традыцыі · Тэатры · Бібліятэкі Партал «Беларусь» · Праект «Беларусь» · Праект «Постаці Беларусі»

г р п Беларусы Культура Беларусі Абрады і звычаі • Архітэктура • Вёска • Гаспадарчыя заняткі • Дэманалогія • Імёны • Інтэрнэт • Касцюм • Кінематограф • Кухня • Літаратура • Мастацтва • Народнае дойлідства • Міфалогія • Музыка • Прамысловыя заняткі  • Прозвішчы(руск.) бел. • Танец • Тэатр • Тэлебачанне • Фальклор Беларусы паводле краін Азербайджан • Аргенціна • Арменія • Аўстралія • Беларусь • Венесуэла • Вялікабрытанія • Германія • Казахстан • Канада • Кыргызстан • Кітай • Латвія • Літва • Мексіка • Малдова • Новая Зеландыя • Польшча  (Беласточчына) • Расія  (Будакі • Тудаўляне • Ліцвіны Севершчыны) • ЗША • Таджыкістан • Туркменістан • Узбекістан • Украіна • Фінляндыя • Чэхія • Швецыя • Эстонія • Стаўленне да рэлігіі Праваслаўе • Каталіцтва • Пратэстанцтва • Атэізм • Іслам • Уніяцтва Беларуская мова Латвія • Літва • Польшча • Расія • Украіна • Эстонія Канцэпцыі паходжання Польская • Вялікаруская • Крывіцкая • Крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкая • Фінская • Балцкая • Старажытнаруская • Славяна-балцкая • Сучасная Рознае Антрапалогія • Беларусазнаўства • Беларусізацыя • Беларусцы • Бульбаш • Вайсрутэнізацыя • Гісторыя • Гуды • Згуртаванне беларусаў свету «Бацькаўшчына» • Кіраўнікі • Краязнаўства • Ліцвіны • Нацыянальнае адраджэнне • Нацыяналізм • Нацыянальны характар • Этнагенез • Этнаграфія • Этнічная тэрыторыя

г р п Гісторыя Беларусі Старажытнасць (да 500) Палеаліт · Мезаліт · Неаліт · Бронзавы век · Жалезны век · Неўры · Бастарны Ранняе Сярэднявечча (500—1240) Балты · Славяне · Полацкае княжанне · Полацкае княства · Тураўскае княства · Смаленскае княства · Літва старажытная Вялікае Княства Літоўскае (1237—1569) Утварэнне · Крэўская унія · Статуты ВКЛ · Рэфармацыя · Войны з Маскоўскай дзяржавай · Люблінская унія · Залаты век · Рэч Паспалітая (1569—1795) Люблінская унія · Войны Рэчы Паспалітай і Расіі · Берасцейская унія · Патоп · Паланізацыя · Асветніцтва · Канстытуцыя 3 мая 1791 года · Падзелы Рэчы Паспалітай · Паўстанне 1794 года У складзе Расійскай імперыі (1795—1917) Беларусь у складзе Расійскай імперыі · Беларускае ваеннае і Літоўскае ваеннае губернатарствы · Вялікае Княства Літоўскае (1811) · Вайна 1812 года  · Вялікае Княства Літоўскае (1812) · Паўночна-Заходні край · Паўстанне 1830—1831 гадоў · Паўстанне 1863—1864 гадоў · Русіфікацыя · Нацыянальнае адраджэнне · Беларусь у пачатку ХХ ст. · Першая сусветная вайна Найноўшы час (1917—1991) Кастрычніцкая рэвалюцыя · Падзеі ў Мінску 19—21 лютага 1918 года · Заходняя вобласць · Заходняя камуна · БНР · ССРБ · Літбел ССР · Польска-савецкая вайна · Паход Булак-Балаховіча · БССР · Індустрыялізацыя і калектывізацыя · Беларусізацыя · Узбуйненне БССР · Сярэдняя Літва · Заходняя Беларусь · Рэпрэсіі · Другая сусветная вайна (Польская абарончая вайна · аб’яднанне Беларусі · нямецкае ўварванне · акупацыя· Халакост · савецкі партызанскі рух · калабарацыянізм · вызваленне) · Пасляваенная Беларусь Сучаснасць (пасля 1991) Незалежная Беларусь · Рэферэндумы ў Беларусі Звязаныя тэмы Канфесіянальная гісторыя · Гісторыя філасофскай думкі · Гістарыяграфія гісторыі Беларусі · Палітычныя арганізацыі беларускай гісторыі