У гэтага паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Русіны.

Русі́ны (у крыніцах роусин) — палітонім, пазней і этнонім, які азначае жыхароў Русі і ўтвораны ад Русь, руський люд. Сустракаецца ў крыніцах ад самага пачатку існавання Русі, пазней — у крыніцах, якія пішуць пра Галіцка-Валынскае княства, Вялікае княства Літоўскае, Вялікае княства Маскоўскае і іншыя землі, якія былі часткамі Русі. У Маскоўскай дзяржаве палітонім русін з часам быў выціснуты з ужытку іншым палітонімам рускі, але і пазней зрэдку ўжываўся раўнапраўна з ім.

Паняцце «русін» |

Паняцце русін, як палітонім, у пісьмовых крыніцах упершыню сустракаецца ў «Аповесці мінулых гадоў», дзе ўжываецца раўнапраўна з руський, людий руских, кажучы пра людзей з Русі — у дагаворах з грэкамі Алега ў 911 і Ігара ў 945 г. Таксама ўжываецца ў дагаворах Смаленска з Рыгай і Готландам, Статутах і дагаворах Вялікага княства Літоўскага і інш.

У X—XIII ст. русін — агульная назва продкаў беларусаў,украінцаў і рускіх, як насельніцтва Русі^{[Крыніца?]}. Пачынаючы з XIII—XIV ст. у ВКЛ значная частка насельніцтва тэрыторыі сучаснай Беларусі ўжо самавызначае сябе як літвіны. З 2-й паловы XVI ст. назва лiтвiны замест русіны, ужо застаецца агульным паняццем для продкаў беларусаў, як саманазва, якая вызначае прыналежнасць да народа Вялікага княства Літоўскага.

У сярэднявеччы, асабліва актыўна ў XVI—XVII ст., паняцці русін, русіны і русінскі ўжываўся ў дачыненні да рэлігіі. На тэрыторыі Галічыны і Букавіны такая назва захоўвалася да пачатку 1950-х гадоў.

На тэрыторыі Закарпацця гэтае азначэнне ўжываюцца, між іншых саманазваў і назваў руснакоў (гл. таксама руснацкая мова).

У літаратуры |

• 
  Хроніка Быхаўца ^[1]

«І той князь Барыс заснаваў горад у імя сваё на рацэ Бярэзіне і назваў яго Барысаў. І як русін быў ён вельмі набожны і пабудаваў у Полацку царкву каменную святое Сафіі»

«У брата ж вялікага князя Альгерда - у Кейстута, які валадарыў у Троках і ў зямлі Жамойцкай, было шасцёра сыноў. Першаму сыну, Вітаўту, калі стаў ён русінам, далі імя Юры, а калі ахрысціўся ў ляшскую веру, тады далі яму імя Аляксандар.»

• 
  Грамата Жыгімонта (Сігізмунда) ад 27 верасня 1432 месцічам Віленскім ^[2]

1432 года, Сентября 27 дня. Грамота великаго князя Сигизмунда Виленскимъ мЂщанамъ на Магдебургское право.

«В. князь литовскiй Сигизмундъ, желая "мЂсту своему Вилни битье лЂпшее учинити, даруетъ Виленскимъ мЂстичомъ вЂры римское и русскимъ, што суть русское вЂры, и всему поспольству мЂста Виленскаго немецкое право»

• 
  Урыўкі Аповесці мінулых гадоў^[3][4]

«аще ударить мечемъ или копьемъ, или кацемъ любо оружьемъ Русинъ Грьчина или Грьчин Русина, да того деля греха заплатить сребра литр 5, по закону рускому»

«О сем, аще кто убьет или хрестьанина русин, или хрестьянинъ русина, да умрет, идЂже аще сотворит убийство. Аще ли убежит сотворивый убийство, да аще есть домовит, да часть его, сирЂчь иже его будеть по закону, да возметь ближний убьенаго, а и жена убившаго да имЂеть, толицем же пребудеть по закону. Аще ли есть неимовит сотворивый убой и убежавъ, да держиться тяжи, дондеже обрящеться, и да умреть.»

«Аще ли ударит мечем, или бьеть кацЂм любо сосудомъ, за то ударение или бьенье да вдасть литръ 5 сребра по закону рускому; аще ли не имовит тако сотворивый, да вдасть елико можетъ, да соиметь съ себе и ты самыа порты, в них же ходит, да о процЂ да ротЂ ходит своею вЂрою, яко никакоже иному помощи ему, да пребывает тяжа отоле не взыскаема.»

«О сем, аще украдеть что любо русин у хрестьанина, или паки хрестьанинъ у русина, и ятъ будеть в том часЂ тать, егда татбу сътворит, от погубившаго что любо; аще приготовиться тать творяй, и убьенъ будеть, да не взищеться смерть его ни от хрестьанъ, ни от Руси; но паче убо да возмет свое, иже будеть погубил. Аще вдасть руцЂ свои украдый, да ят будеть тЂм же, у него же будеть украдено, и связанъ будеть, и отдасть тое, еже смЂ створити, и сотворить триичи.»

• 
  Урыўкі дагавора Смаленска з Рыгай і Готландам^[5]

«Или Русьскыи гъсть свои тъварь дасть в дългъ в Ризе или на Гътьскомъ бере(зе) Немьчичю, а нъ дъдълженъ боудеть инемъ, Роусьскомоу же гъстьи напереде възяти. Или Немьчьскыи гъсть въ дългъ дасть Смоленьске свои тъваръ Роусиноу, аче дълженъ боудеть инемъ, Немечьскомоу гъстьи напереде възати.»

«Немьчичю же не льзе позвати на поле Роусина битъ ся въ Ризе и на Гътьскомь березе, Роусиноу же не льзе позвати Немьчича на поле битъся Смоленьске.»

• 
  Урывак з Жыція Антонія Сійскага^[6]

«Месяца декабря в 7 день, преставление преподобнаго и богоноснаго отца нашего Антония. Списано бысть сие многогрешным Иоанном русином, родом от племени варяжска, колена Августова кесаря Римскаго, в лето 7087 (1579), в царство благочестиваго государя благословению Антония, преосвященнаго митрополита всеа России, и при благоверных царевичех Иване и Феодоре Ивановичех»

Зноскі

Літаратура |

• Беларусы : у 10 т. / Рэдкал.: В. К. Бандарчык [і інш.]. — Мінск : Беларус. навука, 1994—2007. — Т. 4 : Вытокі і этнічнае развіццё / В. К. Бандарчык [і інш]. — 2001. — 433 с.


• 
  Гудавичюс, Э. История Литвы / Э. Гудавичюс. — Т. 1 : с древнейших времен до 1569 года. — Москва : Фонд им. И. Д. Сытина; Baltrus, 2005. — 680 с. — аўтар актыўна карыстаецца паняткамі «русіны», «русінская мова» і выказвае свой пункт гледжання на гісторыю русінаў у Вялікім княстве Літоўскім.


• Западные окраины Российской империи / Л. А. Бережная [и др.]; науч. ред. М. Долбилов, А. Миллер. — Москва: Новое литературное обозрение, 2006. — 608 с. — у працы актыўна скарыстаны паняткі «русіны», «русінская мова» і выкладзены погляды аўтараў на гісторыю русінаў у Расійскай імперыі.


• 
  Катлярчук, А. Яшчэ раз пра месца беларусаў у гісторыі // ARCHE № 5(28)-2003. (Рэцэнзія на: Stone, Daniel. The Polish-Lithuanian state, 1386—1795 // Seattle: University of Washington Press, 2001. 374 p.) — аб ролі русінскага этнасу ў гісторыі Рэчы Паспалітай.


• 
  Куль-Сяльверстава, С. Я. Беларусь на мяжы стагоддзяў і культур: фармаванне культуры Новага часу на беларускіх землях (другая палова XVIII — 1820-я гады) / С. Я. Куль-Сяльверстава; навук. рэд. П. І. Брыгадзін. — Мінск : БДУ, 2000. — 260 с.


• 
  Марзалюк, І. Людзі даўняй Беларусі: этнаканфесійныя і сацыякультурныя стэрэатыпы (Х—XVII ст.). — Магілёў, 2003.


• 
  Марзалюк, І. А. Міфы «адраджэнскай» гістарыяграфіі Беларусі: манаграфія / І. А. Марзалюк. — Магілёў : МДУ імя А. А. Куляшова, 2009. — 148 с.


• 
  Марозава, С. В. Уніяцкая царква ў культурна-гістарычным развіцці Беларусі (1596—1839 г.) / С. В. Марозава. — Гродна : ГрГУ, 1996. — 110 с.


• 
  Насевіч, В. Да пытання пра саманазву беларусаў у перыяд ВКЛ // Беларусіка — Albaruthenica. Кн. 2: Фарміраванне і развіццё нацыянальнай самасвядомасці беларусаў. Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі ў Маладзечне 19-20 жніўня 1992 г. Мінск: Нацыянальны навукова-асветны цэнтр імя Ф. Скарыны, 1993. — С. 97 — 100.
  


• 
  Сагановіч, Г. Русіны пад Грунвальдам (Дуброўнай) у 1410 г. // БГА, Том 11. Сшытак 1-2 (20-21), снежань 2004.
  


• 
  Сагановіч, Г. Нарыс гісторыі Беларусі ад старажытнасці да канца XVIII стагоддзя / Г. Сагановіч. — Мінск : Энцыклапедыкс, 2001. — 412 с.


• 
  Терешкович, П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы / П. В. Терешкович. — Минск : БГУ, 2004. — 233 с.


• 
  Смалянчук, А. Плебейскія нацыі і імперскія перыферыі // ARCHE № 11(51)-2006. — крытыка поглядаў М. Далбілава, А. Мілера і Э. Гудавічуса на гісторыю русінаў (паводле Смалянчука — беларусаў і ўкраінцаў) у Вялікім княстве Літоўскім і Расійскай імперыі.


• 
  Смалянчук, А. Ф. Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. / А. Ф. Смалянчук. — СПб. : Неўскі прасцяг, 2004. — 406 с.


• 
  Токць, С. М. Беларуская вёска на мяжы эпох: Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.) / С. М. Токць. — Гродна : ГрДУ, 2001. — 191 с. — аб змене русінскай самаіндэфікацыі на беларускую ў вясковым асяроддзі.


• 
  Токць, С. Беларуская ідэнтычнасць у ХІХ ст. // Białoruskie Zeszyty Historyczne, № 24, 2005 г. [2]
  


• 
  Чаквин, И. В. Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) / И. В. Чаквин, П. В. Терешкович // Советск. этнография. — 1990. — № 6. — С. 42—54.


• 
  Чаквін, І. Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты / І. Чаквін // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. — Мінск : ННАЦ імя Ф. Скарыны, 1997. — Ч. 1. — С. 37—42.

Гл. таксама |

	Русіны (гістарычны этнонім) на Вікісховішчы

• Руснакі


• Руснацкая мова