Паўднёвая Амерыка Змест Паходжанне назвы | Гісторыя | Геаграфічныя даследаванні | Крайнія пункты | Рэльеф | Геалагічная будова | Геалогія | Клімат | Унутраныя воды | Палітычны падзел | Палітыка | Дэмаграфія | Эканоміка | Турызм | Культура | Заўвагі | Літаратура | Спасылкі | НавігацыяHGЯOHGЯOHGЯOHGЯOHGЯOИстория древней Центральной и Южной АмерикиЭНЦИКЛОПЕДИЯ КРУГОСВЕТ: Александр ГумбольдтБи-би-си | В мире | В Южной Америке появится региональный парламентBuenoLatina. Латинская Америка: Cepal прогнозирует рост экономики в 2011 году на 4,7 %CIA - The World Factbook - Rank Order - ExportsSourceSourceHuman Development Report 2009. Human development index trends: Table GАрхіваванаLes comptes économiques de la Guyane en 2006 : premiers résultatsАрхіваванаBigtravelwebАрхіваванаLatin American tourism growthTop attractionsАрхіваванаПаўднёвая АмерыкаСярэдні клас у Паўднёвай АмерыцыЭнциклопедия доколумбовой Америки. Часть 1. Южная Америка. Том 2. Источники XVI-XVII веков по истории Южной Америки: Хроники. Документы.АрхіваванаDMOZGran catalanaБольшая российскаяBritannica (анлайн)15238513g4078014-4sh8512552400567659ge129486163484170506329
Краіны Паўднёвай АмерыкіПаўднёвая АмерыкаКантыненты
ісп.парт.англ.нідэрл.фр.гуар.кечуакантынентпаўднёвым паўшар'іАтлантычнымЦіхімПаўднёвага акіянаПаўночнай АмерыкайПанамскім перашыйкамАндыракі АмазонкіастравыКарыбскага мораПаўночнай АмерыцыКалумбіюВенесуэлуГаянуСурынамФранцузскую ГвіянуПанамуКарыбская Паўднёвая АмерыкаМарцін ВальдземюлеркартуАмерыга ВеспучыХрыстафорам КалумбамІндыіНовыс СветамінкіКанкістакаланіялізму15001800ІспаніяПартугаліяЗШАГаянаСурынамФранцузская ГвіянаБерынгаў праліўАмазоніібананыбульбавостры чырвоны перацВялікія Антыльскія астравыТрынідадАляксандра ГумбальтаЦэнтральнайРыгора Іванавіча ЛангсдорфаБразілііАмазонскай нізіныГенры БейтсАндаўАканкагуаБразільскае нагор'еГвіянскае нагор'еАмазонская нізінаГран-ЧакаЛаплацкая нізінаПатагонііАмазонкіАрынокаПараныПангеяГандвананотаўнгулятыКліматКалумбііЧыліПерупустыні АтакамаАмазонкаАрынокаПаранаПарагваемПатагонііМаракайбаТытыкакаВогненнай ЗямлісацыялістычныяЧыліУругвайБразіліяАргенцінаЭквадорБалівіяПарагвайВенесуэла2004 годаЕўрасаюзаіндзейцыбелыянегрыкраіны баскаўСант'ягаАнтафагасцепартугальскаяіспанскаяБразіліяІспанская моваСурынаметубыльныя мовы індзейцаўкечуаЭквадорБалівіяПеругуараніПарагвайБалівіяАймараБалівіяПеруараўканская моваЧыліінфляцыіадсоткавыя стаўкіЧыліЭканамічны разрыўтрушчобыхмарачосамі і апартаментамі класа люксМачу-ПікчуРыа-дэ-ЖанэйраСалвадорНаталБуэнас-АйрэсСан-ПаўлуКускаКартахенаАмазонііАнхельГалапагоскія астравывостраў МаргарытаТытыкакаПатагоніяІспаніяйПартугаліяймасавая культураАргенцінаБразіліяБалівіяВенесуэлаГаянаКалумбіяПарагвайПеруСурынамУругвайЧыліЭквадор
(function()var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node)node.outerHTML="u003Cdiv class="mw-dismissable-notice"u003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-close"u003E[u003Ca tabindex="0" role="button"u003Eне паказвацьu003C/au003E]u003C/divu003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-body"u003Eu003Cdiv id="localNotice" lang="be" dir="ltr"u003Eu003Ccenteru003Eu003Cspan class="plainlinks"u003EСачыце за Беларускай Вікіпедыяй на u003Ca href="https://www.facebook.com/be.wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Facebook icon.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/14px-Facebook_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/21px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/28px-Facebook_icon.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/be.wikipedia"u003EFacebooku003C/au003Eu003C/bu003E, u003Ca href="http://twitter.com/#!/be_wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Twitter.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/14px-Twitter.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/21px-Twitter.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/28px-Twitter.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="http://twitter.com/#!/be_wikipedia"u003ETwitteru003C/au003Eu003C/bu003E, u003Ca href="https://www.instagram.com/be.wikipedia/" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Instagram.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/14px-Instagram.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/21px-Instagram.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/28px-Instagram.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.instagram.com/be.wikipedia/"u003EInstagramu003C/au003Eu003C/bu003E і u003Ca href="http://vk.com/be.wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="V Kontakte Russian V.png" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/14px-V_Kontakte_Russian_V.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/21px-V_Kontakte_Russian_V.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/28px-V_Kontakte_Russian_V.png 2x" data-file-width="415" data-file-height="415" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="http://vk.com/be.wikipedia"u003EУ Кантакцеu003C/au003Eu003C/bu003Eu003C/spanu003E! u003Cbr /u003EТаксама ёсць старонка u003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/groups/1645396869043051/"u003EWikimedia Community User Group Belarusu003C/au003E на u003Ca href="/wiki/Wikimedia_Community_User_Group_Belarus" title="Wikimedia Community User Group Belarus"u003Eu003Cimg alt="Facebook icon.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/14px-Facebook_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/21px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/28px-Facebook_icon.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/groups/1645396869043051/"u003EFacebooku003C/au003Eu003C/bu003Eu003C/centeru003Enu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003E";());
Паўднёвая Амерыка
Jump to navigation
Jump to search
Паўднёвая Амерыка | |
Паўднёвая Амерыка на карце паўшар'я | |
Тэрыторыя | 17 840 000 км² |
Насельніцтва | 387 489 196 (2011) чал. |
Шчыльнасць | 21,4 чал./км² |
Этнахаронім | паўднёваамерыканец, амерыканец |
Уключае | 12 дзяржаў |
Залежныя дзяржавы | 3 |
Мовы | мовы, якія выкарыстоўваюць у Паўднёвай Амерыцы |
Часавыя паясы | UTC-2 да UTC-5 |
Найбуйнейшыя гарады | Сан-Паўлу Буэнас-Айрэс Рыа-дэ-Жанэйра Багата Ліма Сант'яга Каракас Медэльін Белу-Арызонці Калі |
[[commons:Category: South America на Вікісховішчы|Аўдыё, фота і відэа]] на Вікісховішчы |
Паўднё́вая Аме́рыка (ісп.: América del Sur, Sudamérica, Suramérica, парт.: América do Sul, англ.: South America, нідэрл.: Zuid-Amerika, фр.: Amérique du Sud, гуар.: Ñembyamérika, кечуа: Urin Awya Yala, Urin Amerika) — кантынент, большая частка якога размешчана ў паўднёвым паўшар'і паміж Атлантычным і Ціхім акіянамі, з поўдня абмываецца водамі Паўднёвага акіяна. Звязана з Паўночнай Амерыкай Панамскім перашыйкам. Уздоўж заходняй мяжы кантынента прасціраецца горная сістэма Анды. Землі на ўсход ад Андаў занятыя ў асноўным трапічнымі лясамі, вялікім басейнам ракі Амазонкі.
У склад Паўднёвай Амерыкі таксама ўваходзяць розныя астравы, большасць з якіх прыналежыць краінам кантынента. Астравы ў басейне Карыбскага мора садносяцца да Паўночнай Амерыцы. Краіны Паўднёвай Амерыкі, якія мяжуюць з Карыбскім морам — улучаючы Калумбію, Венесуэлу, Гаяну, Сурынам, Французскую Гвіяну і Панаму — вядомыя як Карыбская Паўднёвая Амерыка.
Паўднёвая Амерыка займае сярод кантынентаў чацвёртае месца паводле плошчы (17,8 млн. км²) і пятае месца паводле колькасці насельніцтва (370 млн. чал., 2005).
Змест
1 Паходжанне назвы
2 Гісторыя
2.1 Дакласічны перыяд
2.2 Адкрыццё Паўднёвай Амерыкі
2.3 Іспанскія экспедыцыі XV—XVI
2.3.1 Экспедыцыя Франсіска Арэльяны
3 Геаграфічныя даследаванні
4 Крайнія пункты
5 Рэльеф
6 Геалагічная будова
6.1 Горны захад
6.1.1 Пустыня Атакама
6.1.2 Эль-Ніньё
6.2 Раўнінны ўсход
7 Геалогія
8 Клімат
9 Унутраныя воды
10 Палітычны падзел
11 Палітыка
12 Дэмаграфія
12.1 Этнічныя групы
12.2 Мовы
13 Эканоміка
14 Турызм
15 Культура
16 Заўвагі
17 Літаратура
18 Спасылкі
Паходжанне назвы |
Слова «Амерыка» ў назве гэтага кантынента ўпершыню ўжыў Марцін Вальдземюлер, нанясучы на сваю карту лацінскі варыянт імя Амерыга Веспучы, які, у сваю чаргу, упершыню выказаў здагадку, што адкрытыя Хрыстафорам Калумбам землі не маюць адносін да Індыі, а з'яўляюцца Новыс Светам, перш еўрапейцам невядомым.
Гісторыя |
Гісторыю кантынента можна ўмоўна падзяліць на тры этапы. Першы — гэта перыяд станаўлення, росквіту і заняпаду аўтахтонных цывілізацый (інкі і інш.). Другі — гэта эпоха еўрапейскай заваёвы (Канкіста) і каланіялізму 1500—1800 гг., калі большая частка кантынента знаходзілася ў залежнасці ад дзвюх еўрапейскіх краін (Іспанія і Партугалія). Нягледзячы на адносна невялікую працягласць, менавіта ў гэты перыяд склаліся мовы і культуры, эканомікі, а таксама зародкі дзяржаўнасці большасці сучасных лацінаамерыканскіх дзяржаў. Перыяд пасля атрымання незалежнасці мала чым адрозніваўся ад каланіяльнага ў эканоміка-сацыяльным плане. Больш таго, ён пагоршыўся палітычнай нестабільнасцю большасці краін рэгіёна, а таксама сталай інтэрвенцыяй з боку ЗША, эканоміка-сацыяльныя каштоўнасці якіх у большасці сваім чужыя жыхарам Паўднёвай Амерыкі. Гісторыю краін Гвіянскага ўзбярэжжа варта разглядаць асобна. Гаяна, Сурынам і, у меншай ступені, Французская Гвіяна, заўважна адрозніваюцца ад большасці іспана- і партугаламоўных краін кантынента.
Дакласічны перыяд |
Існуюць дзве версіі пра магчымае засяленне тэрыторый Паўднёвай Амерыкі чалавекам. Паводле першай, засяленне адбывалася з Азіі, з тэрыторыі сучаснай Расіі, праз Берынгаў праліў і Паўночную Амерыку, аднак не ўсе існыя археалагічныя знаходкі ўкладаюцца ў дадзеную тэорыю, у сувязі з чым высоўваецца тэорыя пра магчымасць існавання «дасібірскіх» паўднёваамерыканскіх першабытнікаў.
Першыя сельскагаспадарчыя доследы чалавека ў Паўднёвай Амерыцы датуюцца 6500 г. да н.э., калі ў Амазоніі пачалі культываваць бананы, бульба і востры чырвоны перац[1].
Адкрыццё Паўднёвай Амерыкі |
Імкнучыся адкрыць марскі шлях у Індыю, Хрыстафор Калумб перасек у 1492 годзе Атлантычны акіян і адкрыў Вялікія Антыльскія астравы. За першай экспедыцыяй рушыла ўслед другая, потым трэцяя. Маршрут сваёй трэцяй экспедыцыі праклаў значна паўднёвей ужо вядомых яму земляў і адкрыў востраў Трынідад, правядучы карабель паміж выспай і невядомым берагам. Іспанцаў здзівіла, што вада ўздоўж яго была амаль прэснай. Адмірал запісаў у дзённіку: «… такая магутная рака магла існаваць толькі на мацерыку, і на поўдні ёсць яшчэ мацярык».
Іспанскія экспедыцыі XV—XVI |
Услед за Калумбам у Паўднёвую Амерыку на пошукі новых земляў і новых багаццяў — золата і каштоўнасцей — адправіліся шматлікія іспанскія экспедыцыі.
Экспедыцыя Франсіска Арэльяны |
Пад канец снежня 1541 года флатылія Франсіска Арэльяны, якая складалася з брыганціны і чатырох каноэ, пачала спуск да акіяна па рацэ Напо. Больш за праз месяц плавання яны трапілі ў раку «шырокую, як мора», то бок у Амазонку. Па дарозе на ўсход іспанцы сустракалі індзейскія вёскі, бачылі шматлікія прытокі. Велізарны левы прыток, воды якога былі «чорнымі, як чарніла», яны назвала Рыа-Негру — «чорная рака». Толькі ў жніўні 1542 года яны дайшлі да ўтокі ракі.
Геаграфічныя даследаванні |
У вывучэнні прыроды мацерыка веліка роля нямецкага прыродазнаўца і географа Аляксандра Гумбальта, які падарожнічаў па Цэнтральнай і Паўднёвай Амерыцы ў 1799—1804 гадах[2]. Глыбейшае вывучэнне асобных тэрыторый мацерыка пачалося ў XIX стагоддзі. У 1821—1828 гадах руская экспедыцыя пад кіраўніцтвам Рыгора Іванавіча Лангсдорфа даследавала ўнутраныя раёны Бразіліі. Каштоўныя звесткі пра геалагічны будынак, клімат, расліны і жывёл Амазонскай нізіны сабраў англійскі вандроўнік Генры Бейтс падчас экспедыцыі 1848—1859 гадоў.
Крайнія пункты |
- Паўночная — мыс Гальінас 12°27′ пн. ш. 71°39′ з. д.HGЯO
- Паўднёвая (мацярыковая) — мыс Фроўард 53°54′ пд. ш. 71°18′ з. д.HGЯO
- Паўднёвая (астраўная) — Дыега-Рамірэс 56°30′ пд. ш. 68°43′ з. д.HGЯO
- Заходняя — мыс Парыньяс 4°40′ пд. ш. 81°20′ з. д.HGЯO
- Усходняя — мыс Кабу-Бранку 7°10′ пд. ш. 34°47′ з. д.HGЯO
Рэльеф |
Сярэдняя вышыня Паўднёвай Амерыкі над узроўнем мора 580 м. На захадзе размешчана горная сістэма Андаў вышынёй да 6960 м (г. Аканкагуа), якая складаецца з горных ланцугоў і высокіх плато паміж імі. На ўсходзе знаходзяцца Бразільскае нагор'е і Гвіянскае нагор'е. Паміж Андамі і пласкагор'ямі раскінуліся Амазонская нізіна, раўніны і нізіны Гран-Чака, Лаплацкая нізіна і нізіна Арынока; паверхня іх раўнінная, рачныя даліны ўрэзаны слаба. На поўдні мацерыка размяшчаецца плато Патагоніі.
Геалагічная будова |
У тэктанічных адносінах вылучаюцца 2 асноўныя структуры: геасінклінальная на захадзе, платформавая на ўсходзе. Фарміраванне Андаў пачалося ў познім палеазоі — мезазоі. Гораўтварэнне не закончылася (бываюць землетрасенні і вулканічныя вывяржэнні). На ўсходзе платформавыя структуры: Паўднёва-Амерыканская і Патагонская платформы. Старажытны архейскі фундамент выходзіць на паверхню ў Гвіянскім, Заходне-Бразільскім і Усходне-Бразільскім шчытах. За межамі шчытоў тэрыторыі платформ перакрыты пераважна кантынентальнымі адкладамі. Паміж платформавай і геасінклінальнай абласцямі — тэктанічныя ўпадзіны Арынока, Гран-Чака, Ла-Плата; паміж Андамі, Гвіянскім і Заходне-Бразільскім шчытамі — Амазонская ўпадзіна. Упадзіны запоўнены марскімі адкладамі і прадуктамі разбурэння гор.
Платформы пачалі фарміравацца ў дакембрыі, у кембрыі злучыліся ў адзін масіў. У трыясе ў басейне р. Парана ўтварыліся разломы і адбыліся вывяржэнні базальтавых лаў.
Горны захад |
Пустыня Атакама |
Эль-Ніньё |
Раўнінны ўсход |
Нізінныя раўніны — Арынокская, Амазонская і Ла-Плата — займаюць на мацерыку значныя прасторы. Амаль плоская паверхня гэтых раўнін спрыяльная для адукацыі буйных рачных сістэм Амазонкі, Арынока і Параны з шырокімі і глыбокімі рачнымі далінамі. Большую плошчу мацерыка займаюць Гвіянскае і Бразільскае пласкагор'і. Часта яны складаюцца з некалькіх плато.
Геалогія |
Пасля распаду праконтинента Пангея тэрыторыя Паўднёвай Амерыкі ў мелавым перыядзе была з'яднана з Афрыкай, Аўстраліяй і Антарктыдай у складзе кантынента Гандвана. Пад канец мелавога перыяду Гандвана распалася, і да канца трацёвага перыяду Паўднёвая Амерыка была выспай. Тут існавала адменная фаўна, дзе дамінавалі нотаўнгуляты. Пасля ўватрэння перашыйку з Паўночнай Амерыкай прыток новай фаўны прывёў да амаль поўнага вымірання фаўны мясцовай.
Клімат |
Клімат Паўднёвай Амерыкі абумоўлены размяшчэннем яе пераважна ў экватарыяльным і паўднёвым трапічным паясах. Характэрна вялікае і амаль раўнамернае (акрамя крайняга поўдня) паступленне сонечнага цяпла. Сезонныя кліматычныя адрозненні залежаць ад сонечнай радыяцыі, агульнай цыркуляцыі атмасферы, цэнтраў высокага ціску атмасферы. Пераважае экватарыяльная і мусонна-пасатная цыркуляцыя паветра з Атлантычнага акіяна. На захадзе Амазонскай нізіны вільготны экватарыяльны гарачы клімат без сухога перыяду, на ўсходзе Амазонскай нізіны — субэкватарыяльны, на поўдні — субтрапічны і ўмераны клімат. У паўночнай раўніннай частцы тэмпература паветра ўвесь год каля 20—28 °С. Ападкаў 2000—3000 мм за год у басейне рэк Арынока і Амазонка. У студзені на Бразільскім пласкагор'і 20—28 °С, у ліпені 12—25 °С, на Лаплацкай нізіне адпаведна 20—24 і 8—16 °С, у Патагоніі 12—23 і 3 °С. Ападкаў на Бразільскім пласкагор'і ад 500 мм на паўночным усходзе да 2000 мм у большай частцы і да 3000 мм на паўднёвым усходзе, на Лаплацкай нізіне ад 500 мм да 1000 мм, у Патагоніі каля 250 мм. Снегавая лінія ў гарах экватарыяльнай зоны на вышыні каля 5 тыс. м, на поўдні на вышыні каля 1000—1200 м. Максімум ападкаў — да 10000 мм у гарах на захадзе Калумбіі, да 7000 мм на поўдні Чылі; на ўзбярэжжах Перу і Паўночнага Чылі (у пустыні Атакама) менш за 100 мм за год.
Унутраныя воды |
Паводле велічыні гадавога сцёку Паўднёвая Амерыка займае 2-е месца ў свеце — каля 20% сцёку рэк Зямлі (каля 7900 км³/год), паводле сярэдняга слоя сцёку (440 мм) на 1-м месцы ў свеце. Больш за 90% тэрыторыі мацерыка адносіцца да басейна Атлантычнага акіяна. Найбольшыя рэкі: Амазонка (самая мнагаводная і вялікая паводле плошчы басейна ў свеце), Арынока, Парана з Парагваем, Сан-Франсіску, Магдалена. Пераважае дажджавое жыўленне рэк, на поўдні Патагоніі снегавое, у Андах месцамі ледавіковае. У экватарыяльных раёнах летнія дажджавыя паводкі і памяншэнне расходаў зімой. Пастаянна паўнаводныя рэкі на захадзе Амазонскай нізіны і на поўдні Бразільскага нагор'я. Максімум сцёку рэк позняй вясной і летам у Патагоніі і Сярэднім Чылі. На поўначы Чылі ў пустыні Атакама сцёк толькі перыядамі. Буйныя азёры Маракайба (на поўначы), Тытыкака (на вышыні 3812 м) і інш. У Андах ледавікі (больш за 20 тыс. км²), найбольшыя на поўдні і на Вогненнай Зямлі.
Палітычны падзел |
Краіны і тэрыторыі | Плошча (км²) | Насельніцтва (на 1 ліпеня 2008) | Шчыльнасць насельніцтва (на км²) |
---|---|---|---|
Аргенціна | 2 766 890 | 40 677 348 | 14,3 |
Балівія | 1 098 580 | 8 857 870 | 8,1 |
Бразілія | 8 514 877 | 191 908 598 | 22,0 |
Венесуэла | 912 050 | 26 414 815 | 27,8 |
Гаяна | 214 970 | 770 794 | 3,6 |
Калумбія | 1 138 910 | 45 013 674 | 37,7 |
Парагвай | 406 750 | 6 347 884 | 15,6 |
Перу | 1 285 220 | 27 925 628 | 21,7 |
Сурынам | 163 270 | 438 144 | 2,7 |
Уругвай | 176 220 | 3 477 778 | 19,4 |
Шаблон:Сцягафікацыя/Фалклендскія астрыва (спорныя паміж Вялікабрытаніей і Аргенцінай) | 12 173 | 2 967 | 0,24 |
Гвіяна (Францыя) | 91 000 | 209 000 | 2,1 |
Чылі | 756 950 | 16 454 143 | 21,1 |
Эквадор | 283 560 | 13 927 650 | 47,1 |
Шаблон:Сцягафікацыя/Паўднёвая Георгія і Паўднёвыя Сандвічавы астравы (Вялікабрытанія) | 3 093 | 20 | 0 |
Усяго | 17 824 513 | 382 426 293 | 21,5 |
Паўднёвая Георгія і Паўднёвыя Сандвічавы астравы не маюць пастаяннага насельніцтва.
Выспы прыналежаць Вялікабрытаніі, адносяцца да заморскай самакіраванай тэрыторыі Фалклэндскіх астравоў.
Паўднёвая Георгія і Паўднёвыя Сандвічавы астравы лічацца часткай Антарктыкі.
Палітыка |
На палітычнай арэне пачало XXI стагоддзя ў Паўднёвай Амерыцы адзначана прыходам сіл левага кірунку, сацыялістычныя лідары абраны ў такіх краінах, як Чылі, Уругвай, Бразілія, Аргенціна, Эквадор, Балівія, Парагвай і Венесуэла. На фоне гэтага ў Паўднёвай Амерыцы паўсюдна заўважнае развіццё рынкавай эканомікі і міжнароднай супрацы, так, прыкладам, былі створаны арганізацыі МЕРКАСУР і Андская супольнасць, мэтай якіх з'яўляецца свабоднае перасоўванне грамадзянаў, эканамічнае развіццё, здыманне мытных пошлін і палітыка агульнай абароны.
З 2004 года існуе і развіваецца Саюз паўднёваамерыканскіх нацый, таксама вядомы як УНАСУР — арганізацыя, што аб'ядноўвае ў сябе амаль усе краіны Паўднёвай Амерыкі, ствараная па мадэлі Еўрасаюза. У рамках саюза створаны кансультацыйны Паўднёваамерыканскі савет абароны, плануецца стварэнне агульнага парламента[3], а таксама стварэнне адзінага рынку і ліквідацыя мытных тарыфаў паміж краінамі-ўдзельніцамі.
Дэмаграфія |
Этнічныя групы |
Файл:Расавы склад насельніцтва Паўднёвай Амерыкі.gif
На этнічным узроўні насельніцтва Паўднёвай Амерыкі можна падзяліць на тры тыпы: індзейцы, белыя і негры. У такіх краінах, як Калумбія, Эквадор, Парагвай і Венесуэла ў дэмаграфічным плане пераважаюць метысы (нашчадкі шлюбаў іспанцаў і тубыльнага насельніцтва). Толькі ў дзвюх краінах (Перу і Балівіі) індзейцы ўтвараюць большасць. У Бразіліі, Калумбіі і Венесуэле жыве значны лік насельніцтва афрыканскага паходжання.
У такіх дзяржавах, як Аргенціна, Уругвай, Чылі і Бразілія большасць насельніцтва мае еўрапейскае паходжанне, з іх у першых дзвюх большасць насельніцтва — нашчадкі выхадцаў з Іспаніі і Італіі. На поўдні і паўднёвым усходзе Бразіліі жывуць нашчадкі партугальцаў, немцаў, італьянцаў і іспанцаў.
Чылі прыняла хвалю эміграцыі з Іспаніі, Германіі, Англіі, Францыі, Італіі, Аўстрыі, Швейцарыі, Скандынавіі, Грэцыі і Харватыі на працягу XVIII і напачатку XX стагоддзяў. У гэтай краіне жыве, па розных дадзеных, ад 1 600 000 (10 % насельніцтвы) да 4 500 000 (27 %) выхадцаў з краіны баскаў. 1848 быў годам масавай іміграцыі немцаў (таксама аўстрыйцаў і швейцарцаў) і, часткова, французаў, галоўным чынам, у паўднёвыя раёны краіны, дагэтуль зусім незаселеныя, але багатыя прыродай і карыснымі выкапнямі. Гэта іміграцыя немцаў працягнулася пасля першай і другой сусветных войн такім чынам, што сёння каля 500 000 чылійцаў маюць нямецкае паходжанне. Апроч таго, каля 5 % насельніцтвы Чылі — нашчадкі выхадцаў імігрантаў-хрысціянаў з Сярэдняга Усходу (палестынцы, сірыйцы, ліванцы, армяне). Таксама каля 3 % насельніцтвы Чылі — генетычныя харваты. Нашчадкі грэкаў складаюць каля 100 000 чалавек, большасць з іх жыве ў Сант'яга і Антафагасце. Каля 5 % насельніцтва — французскага паходжання. Ад 600 000 да 800 000 — італьянскага.
У Бразілію немцы імігравалі, галоўным чынам, на працягу XIX і XX стагоддзяў у сувязі з палітыка-сацыяльнымі падзеямі на радзіме. Сёння каля 10 % бразільцаў (18 млн) маюць нямецкае паходжанне. Апроч таго, Бразілія — краіна Лацінскай Амерыкі, дзе жыве найвялікі лік этнічных украінцаў (1 млн).
Этнічныя меншасці ў Паўднёвай Амерыцы таксама прадстаўлены арабамі і японцамі ў Бразіліі, кітайцамі ў Перу і індыйцамі ў Гаяне.
Мовы |
Найболей пашыранымі мовамі Паўднёвай Амерыкі з'яўляюцца партугальская і іспанская. На партугальскай мове размаўляе Бразілія, насельніцтва якой складае каля 50 % насельніцтва гэтага кантынента. Іспанская мова з'яўляецца афіцыйнай мовай большасці краін гэтага кантынента. Таксама ў Паўднёвай Амерыцы тлумачацца і на іншых мовах: у Сурынаме гавораць па-галандску, у Гаяне — па-англійску, а ў Французскай Гвіяне — адпаведна па-французску.
Нярэдка можна пачуць і тубыльныя мовы індзейцаў: кечуа (Эквадор, Балівія і Перу), гуарані (Парагвай і Балівія), Аймара (Балівія і Перу) і араўканская мова (поўдзень Чылі і Аргенціны). Усе яны (апроч апошняга) маюць афіцыйны статус у краінах свайго моўнага арэала.
Бо значную дзель насельніцтва Паўднёвай Амерыкі складаюць выхадцы з Еўропы, многія з іх дагэтуль захоўваюць сваю мову, найболей пашыранымі з іх з'яўляюцца італьянская і нямецкая мовы ў такіх краінах як Аргенціна, Бразілія, Уругвай, Венесуэла і Чылі.
Самымі папулярнымі вывучанымі замежнымі мовамі ў краінах Паўднёвай Амерыкі з'яўляюцца англійская, французская, нямецкая і італьянская.
Эканоміка |
У паслякрызісныя 2010—2011 гады эканоміка краін Лацінскай Амерыкі паказала сур'ёзныя тэмпы ўзросту, апераджальныя сярэднесусветныя: у 2010 годзе ўзрост склаў 6 %, а прагноз на 2011 год кажа пра 4,7 %[4]. З-за гістарычна высокай інфляцыі ушануй ва ўсіх краінах Паўднёвай Амерыкі, адсоткавыя стаўкі застаюцца высокімі, яны, зазвычай, удвая больш, чым у Злучаных Штатах. Прыкладам, адсоткавая стаўка каля 22 % у Венесуэле і 23 % у Сурынаме. Выняткам з'яўляецца Чылі, якая ўжыццяўляе эканамічную палітыку свабоднага рынку з усталяваннем ваеннай дыктатуры ў 1973 годзе і актыўна нарошчвае сацыяльныя выдаткі з моманту аднаўлення дэмакратычнага кіравання напачатку 1990-х. Гэта прывяло да эканамічнай стабільнасці і адсоткавых ставак на нізкім роўні.
Паўднёвая Амерыка належыць на экспарт тавараў і прыродныя рэсурсы. Бразілія (сёмая па велічыні эканоміка ў свеце і другая па велічыні ў Амерыцы) лідаруе ў агульным аб'ёме экспарту $ 137.8 млрд дол. ЗША , потым Чылі $ 58.12 млрд і Аргенціна з 46.46 млрд дол. ЗША[5].
Эканамічны разрыў паміж багатымі і беднымі ў большасці паўднёваамерыканскіх краін лічыцца большым, чым на большасці іншых кантынентаў. У Венесуэле, Парагваі, Балівіі і многіх іншых краінах Паўднёвай Амерыкі, самыя багатыя 20 % валодаюць больш 60 % багаццяў краіны, тым часам як найбольш бедныя 20 % валодаюць менш чым 5 %. Такі шырокі разрыў можна ўбачыць у многіх буйных паўднёва-амерыканскіх гарадах, дзе часовыя хаціны і трушчобы стаяць шэрагам з хмарачосамі і апартаментамі класа люкс.
Краіны | ВУП (намінальны) у 2009[6] | ВУП у 2009[7] | ВУП на душу насельніцтва ў 2009[7] | ІРЧП в 2007[8] | |
---|---|---|---|---|---|
Аргенціна | &&&&&&&&&0326474.&&&&&0326 474 | &&&&&&&&&0572860.&&&&&0572 860 | &&&&&&&&&&014413.&&&&&014 413 | ▲ | &&&&&&&&&&&&&&00.8660000,866 |
Балівія | &&&&&&&&&&017413.&&&&&017 413 | &&&&&&&&&&043424.&&&&&043 424 | &&&&&&&&&&&04330.&&&&&04 330 | ▲ | &&&&&&&&&&&&&&00.7290000,729 |
Бразілія | &&&&&&&&01572590.&&&&&01 572 590 | &&&&&&&&01981642.&&&&&01 981 642 | &&&&&&&&&&010325.&&&&&010 325 | ▲ | &&&&&&&&&&&&&&00.8130000,813 |
Чылі | &&&&&&&&&0169573.&&&&&0169 573 | &&&&&&&&&0243044.&&&&&0243 044 | &&&&&&&&&&014510.&&&&&014 510 | ▲ | &&&&&&&&&&&&&&00.8780000,878 |
Калумбія | &&&&&&&&&0269654.&&&&&0269 654 | &&&&&&&&&0400300.&&&&&0400 300 | &&&&&&&&&&&08215.&&&&&08 215 | ▲ | &&&&&&&&&&&&&&00.8070000,807 |
Эквадор | &&&&&&&&&&052572.&&&&&052 572 | &&&&&&&&&0106993.&&&&&0106 993 | &&&&&&&&&&&07685.&&&&&07 685 | ▲ | &&&&&&&&&&&&&&00.8060000,806 |
Фалклендскія астравы | 0Памылка ў шаблоне: незразумелы сімвал «?».Памылка ў шаблоне: незразумелы сімвал «?»? | &&&&&&&&&&&&&075.&&&&&075 | &&&&&&&&&&025000.&&&&&025 000 | N/A | |
Гвіяна (Францыя) | &&&&&&&&&&&03524.&&&&&03 524[9] | N/A | &&&&&&&&&&&02300.&&&&&02 300 (nominal, 2007)[9] | N/A | |
Гаяна | &&&&&&&&&&&01130.&&&&&01 130 | &&&&&&&&&&&03082.&&&&&03 082 | &&&&&&&&&&&04035.&&&&&04 035 | ▲ | &&&&&&&&&&&&&&00.7290000,729 |
Парагвай | &&&&&&&&&&016006.&&&&&016 006 | &&&&&&&&&&029403.&&&&&029 403 | &&&&&&&&&&&04778.&&&&&04 778 | ▲ | &&&&&&&&&&&&&&00.7610000,761 |
Перу | &&&&&&&&&0127598.&&&&&0127 598 | &&&&&&&&&0245883.&&&&&0245 883 | &&&&&&&&&&&08580.&&&&&08 580 | ▲ | &&&&&&&&&&&&&&00.8060000,806 |
Сурынам | &&&&&&&&&&&02984.&&&&&02 984 | &&&&&&&&&&&04436.&&&&&04 436 | &&&&&&&&&&&08323.&&&&&08 323 | ▲ | &&&&&&&&&&&&&&00.7690000,769 |
Уругвай | &&&&&&&&&&032262.&&&&&032 262 | &&&&&&&&&&042543.&&&&&042 543 | &&&&&&&&&&013294.&&&&&013 294 | ▲ | &&&&&&&&&&&&&&00.8650000,865 |
Венесуэла | &&&&&&&&&0319443.&&&&&0319 443 | &&&&&&&&&0335200.&&&&&0335 200 | &&&&&&&&&&012785.&&&&&012 785 | ▲ | &&&&&&&&&&&&&&00.8440000,844 |
Турызм |
Турызм робіцца ўсё важнейшай крыніцай прыбытку для многіх краін Паўднёвай Амерыкі[10][11]. Гістарычныя помнікі, архітэктурныя і прыродныя дзівы, размаіты асартымент прадуктаў сілкавання і культуры, маляўнічыя гарады, і ўзрушальныя ландшафты прыцягваюць мільёны турыстаў кожны год у Паўднёвую Амерыку. Некаторыя з найболей наведвальных месцаў у рэгіёне: Мачу-Пікчу, Рыа-дэ-Жанэйра, Салвадор, Натал, Буэнас-Айрэс, Сан-Паўлу, Куска, Картахена, трапічныя лясы Амазоніі, вадаспад Анхель, Галапагоскія астравы, востраў Маргарыта, возера Тытыкака і рэгіён Патагонія[12].
Культура |
На культуру паўднёваамерыканцаў зрабілі ўплыў гістарычныя сувязі з Еўропай, асабліва з Іспаніяй і Партугаліяй, а таксама — масавая культура са Злучаных Штатаў Амерыкі.
Заўвагі |
↑ История древней Центральной и Южной Америки
↑ ЭНЦИКЛОПЕДИЯ КРУГОСВЕТ: Александр Гумбольдт
↑ Би-би-си | В мире | В Южной Америке появится региональный парламент
↑ BuenoLatina. Латинская Америка: Cepal прогнозирует рост экономики в 2011 году на 4,7 %
↑ CIA - The World Factbook - Rank Order - Exports. Cia.gov (9 красавіка 2009). Праверана 18 красавіка 2009.
↑ Source
↑ 7,07,1 Source
↑ Human Development Report 2009. Human development index trends: Table G. The United Nations. Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 5 кастрычніка 2009.
↑ 9,09,1 (фр.) INSEE-CEROM Les comptes économiques de la Guyane en 2006 : premiers résultats. Архівавана з першакрыніцы 16 лютага 2008. Праверана 14 студзеня 2008.
↑ Bigtravelweb. Bigtravelweb (13 кастрычніка 2008). Архівавана з першакрыніцы 23 жніўня 2011. Праверана 18 красавіка 2009.
↑ Latin American tourism growth
↑ Top attractions. Gosouthamerica.about.com (4 снежня 2007). Архівавана з першакрыніцы 3 лютага 2012. Праверана 18 красавіка 2009.
Літаратура |
- Паўднёвая Амерыка // БЭ ў 18 т. Т. 12. Мн., 2001.
Спасылкі |
Паўднёвая Амерыка на Вікісховішчы |
Паўднёвая Амерыка у DMOZ- Сярэдні клас у Паўднёвай Амерыцы
Скромницкий А., Талах В. Энциклопедия доколумбовой Америки. Часть 1. Южная Америка. Том 2. Источники XVI-XVII веков по истории Южной Америки: Хроники. Документы.. www.kuprienko.info (А. Скромницкий) (11 лютага 2012). Архівавана з першакрыніцы 26 мая 2012. Праверана 11 сакавіка 2012.
Рэгіёны свету | |||
Амерыка | Паўночная · Карыбы · Лацінская · Цэнтральная · Паўднёвая | ||
---|---|---|---|
Еўропа | Паўночная · Заходняя · Цэнтральная · Усходняя · Паўднёвая | ||
Азія | Заходняя · Цэнтральная · Паўночная ·Усходняя · Паўднёвая · Паўднёва-Усходняя · Блізкі Усход · Сярэдні Усход · Далёкі Усход | ||
Афрыка | Паўночная · Заходняя · Цэнтральная · Усходняя · Паўднёвая | ||
Акіянія | Аўстралія · Новая Зеландыя · Меланезія · Мікранезія · Палінезія | ||
Палярныя вобласці | Арктыка · Антарктыка | ||
Акіяны | Атлантычны · Індыйскі · Паўночны · Ціхі · Паўднёвы |
|
|
Катэгорыі:
- Краіны Паўднёвай Амерыкі
- Паўднёвая Амерыка
- Кантыненты
(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.840","walltime":"1.158","ppvisitednodes":"value":7750,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":131175,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":29325,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":16,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":7,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":8675,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":4,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 778.344 1 -total"," 29.29% 228.014 1 Шаблон:Мацярык"," 28.37% 220.838 16 Шаблон:Геакар"," 21.59% 168.033 1 Шаблон:Бібліяінфармацыя"," 11.15% 86.771 6 Шаблон:Wikidata"," 8.61% 66.993 1 Шаблон:Commonscat"," 8.23% 64.043 1 Шаблон:Навігацыя"," 8.01% 62.325 11 Шаблон:Геакар/Адзінкавы"," 7.66% 59.583 5 Шаблон:Coord"," 6.62% 51.513 5 Шаблон:Wikidata-link"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.260","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":5181807,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1300","timestamp":"20190326023808","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"u041fu0430u045eu0434u043du0451u0432u0430u044f u0410u043cu0435u0440u044bu043au0430","url":"https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%9E%D0%B4%D0%BD%D1%91%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D1%8B%D0%BA%D0%B0","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q18","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q18","author":"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects","publisher":"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2007-07-05T10:56:39Z","dateModified":"2018-06-27T22:09:16Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0f/South_America_%28orthographic_projection%29.svg"(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":232,"wgHostname":"mw1265"););