Літва Змест Этымалогія | Геаграфічнае становішча | Прырода | Гісторыя | Дзяржаўны лад | Адміністрацыйны падзел | Насельніцтва | Эканоміка | Гл. таксама | Зноскі Літаратура | Спасылкі | НавігацыяHGЯOЖамойць і ЛітваПраблема лакалізацыі сярэднявечнай ЛітвыЛітваLitwa: zarys stosunków gospodarczychStosunki litewsko-polskie w Djecezji Wileńskiej i nadużycia Partji Wszechpolskiej. Memorjał duchowieństwa litewskiegoСайт прэзідэнта Літоўскай РэспублікіПомнікi гісторыі і культурыКолькі ў Літве засталося мільянераў пасля ўвядзення еўрап
АлбаніяАндораАўстрыяБалгарыяБеларусьБельгіяБоснія і ГерцагавінаВатыканВенгрыяВялікабрытаніяГерманіяГрэцыяДаніяІрландыяІсландыяІспаніяІталіяКазахстанЛатвіяЛітваЛіхтэнштэйнЛюксембургМакедоніяМалдоваМальтаМанакаНарвегіяНідэрландыПартугаліяПольшчаРасіяРумыніяСан-МарынаСербіяСлавакіяСлавеніяТурцыяУкраінаФінляндыяФранцыяХарватыяЧарнагорыяЧэхіяШвейцарыяШвецыяЭстонія
Дзяржавы паводле алфавітаКраіны ля Балтыйскага мораЛітваКраіны Еўрапейскага Саюза
літ.ЕўропеЛатвіяйБеларуссюПольшчайрасійскімэксклавамКалінінградскай вобласцюбалтыйскіх моваўКаўнасКлайпедаШаўляйВялікага Княства ЛітоўскагаСССРСНДЕўрапейскага саюза1 мая2004ЕўразонуАЭСРНАТАКведлінбургскай хроніцыLietavaНярысаЕўропецэнтр ЕўропыБалтыйскім морамКуршскай касыУсходне-Еўрапейскай раўнінынад у.м.Балтыйская градаЖамойцкае ўзвышшабурштынНямунасаДрукшайТаўрагнасхвояелкабярозаалешынаасінадубясень1009Кведлінбурскіх аналахБруна КверфурцкагаРуссюПолацкаму княствуМіндоўг1238126312511253Тэўтонскім ордэнамПольшчыГрунвальдская бітва1385ЯгайлаКрэўскую уніюуніяРэч Паспалітую18 ст.177217931795Расійскай імперыяйАўстра-Венгерскай імперыяйПрусіяйПершую сусветную вайну191516 лютага1918Вільне19201939Каўнас1940СССР19411944нацыскай Германіяй194411 сакавіка1990Вярхоўны Савет Літоўскай Рэспублікі19942000Еўрапейскі Саюзпаветаўпа-літоўскулітоўцаўпа-літоўскубалтыйскіх моўпалякірускіябеларусыкаталіцтваПратэстанцкая супольнасцьМарыямпалеАлітусМажэкяй2015еўразоныАЭСР"Балтыйскімі тыграмі"Ігналінская АЭСБелАЭСМажэйкейэкалагічная сельская гаспадаркаАўстрыяБельгіяБалгарыяВялікабрытаніяВенгрыяГерманіяГрэцыяДаніяІрландыяІспаніяІталіяКіпрЛатвіяЛітваЛюксембургМальтаНідэрландыПольшчаПартугаліяРумыніяСлавакіяСлавеніяФінляндыяФранцыяХарватыяЧэхіяШвецыяЭстоніяАлбаніяБалгарыяБельгіяВенгрыяВялікабрытаніяГерманіяГрэцыяДаніяЗШАІсландыяІспаніяІталіяКанадаЛатвіяЛітваЛюксембургНарвегіяНідэрландыПартугаліяПольшчаРумыніяСлавакіяСлавеніяТурцыяФранцыяХарватыяЧарнагорыяЧэхіяЭстоніяГерманіяДаніяЛатвіяЛітваПольшчаРасіяФінляндыяШвецыяЭстоніяАлбаніяАндораАрменіяБельгіяФранцузская супольнасць БельгііБенінБалгарыяБуркіна-ФасоБурундзіВануатуВ’етнамГабонГаіціГанаГвінеяГвінея-БісауГрэцыяДжыбуціДамінікаЕгіпетКаба-ВердэКамбоджаКамерунКанадаНью-БрансуікКвебекКіпрКаморыДэмакратычная Рэспубліка КонгаРэспубліка КонгаКот-д’ІвуарЛаосЛіванЛюксембургМаўрыкійМаўрытаніяМадагаскарМакедоніяМаліМарокаМалдоваМанакаНігерРуандаРумыніяСан-Тамэ і ПрынсіпіСейшэльскія АстравыСенегалСент-ЛюсіяТогаТунісФранцыяФранцузская ГвіянаГвадэлупаМарцінікаСен-П’ер і МікелонЦэнтральнаафрыканская РэспублікаЧадШвейцарыяЭкватарыяльная ГвінеяАўстрыяАрменіяВенгрыяГрузіяЛатвіяЛітваМазамбікПольшчаСербіяСлавакіяСлавеніяТайландУкраінаХарватыяЧэхіяАўстрыяБалгарыяБельгіяВенгрыяВялікабрытаніяГерманіяГрэцыяДаніяІрландыяІспаніяІталіяКіпрЛатвіяЛітваЛюксембургМальтаНідэрландыПартугаліяПольшчаРумыніяСлавеніяФінляндыяФранцыяЧэхіяШвецыяЭстоніяАлбаніяАлжырБоснія і ГерцагавінаЕгіпетІарданіяІзраільЛіванМанакаМарокаМаўрытаніяПалесцінская аўтаноміяСірыяТунісТурцыяХарватыяЧарнагорыяЛівія
(function()var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node)node.outerHTML="u003Cdiv class="mw-dismissable-notice"u003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-close"u003E[u003Ca tabindex="0" role="button"u003Eне паказвацьu003C/au003E]u003C/divu003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-body"u003Eu003Cdiv id="localNotice" lang="be" dir="ltr"u003Eu003Ccenteru003Eu003Cspan class="plainlinks"u003EСачыце за Беларускай Вікіпедыяй на u003Ca href="https://www.facebook.com/be.wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Facebook icon.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/14px-Facebook_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/21px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/28px-Facebook_icon.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/be.wikipedia"u003EFacebooku003C/au003Eu003C/bu003E, u003Ca href="http://twitter.com/#!/be_wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Twitter.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/14px-Twitter.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/21px-Twitter.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/28px-Twitter.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="http://twitter.com/#!/be_wikipedia"u003ETwitteru003C/au003Eu003C/bu003E, u003Ca href="https://www.instagram.com/be.wikipedia/" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Instagram.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/14px-Instagram.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/21px-Instagram.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/28px-Instagram.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.instagram.com/be.wikipedia/"u003EInstagramu003C/au003Eu003C/bu003E і u003Ca href="http://vk.com/be.wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="V Kontakte Russian V.png" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/14px-V_Kontakte_Russian_V.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/21px-V_Kontakte_Russian_V.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/28px-V_Kontakte_Russian_V.png 2x" data-file-width="415" data-file-height="415" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="http://vk.com/be.wikipedia"u003EУ Кантакцеu003C/au003Eu003C/bu003Eu003C/spanu003E! u003Cbr /u003EТаксама ёсць старонка u003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/groups/1645396869043051/"u003EWikimedia Community User Group Belarusu003C/au003E на u003Ca href="/wiki/Wikimedia_Community_User_Group_Belarus" title="Wikimedia Community User Group Belarus"u003Eu003Cimg alt="Facebook icon.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/14px-Facebook_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/21px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/28px-Facebook_icon.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/groups/1645396869043051/"u003EFacebooku003C/au003Eu003C/bu003Eu003C/centeru003Enu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003E";());
Літва
Jump to navigation
Jump to search
| |||||
Гімн: «Tautiška giesmė» | |||||
Дата незалежнасці | 16 лютага 1918; адноўлена 11 сакавіка 1990 (ад Расіі/СССР) | ||||
Афіцыйная мова | літоўская | ||||
Сталіца | Вільнюс | ||||
Найбуйнейшыя гарады | Вільнюс, Каўнас, Клайпеда | ||||
Форма кіравання | Парламенцкая рэспубліка | ||||
Прэзідэнт Прэм'ер-міністр Старшыня Сейма | Даля Грыбаўскайтэ Саўлюс Скверняліс Ларэта Граўжыненэ | ||||
Плошча • Усяго • % воднай паверхні | 123-я ў свеце 65.300 км² 1,35 | ||||
Насельніцтва • Ацэнка (2018) • Перапіс (2011) • Шчыльнасць | 2.800.667[1] чал. (137-я) 3.043.429 чал. 42,9 чал./км² (173-я) | ||||
ВУП (ППЗ) • Разам (2018) • На душу насельніцтва | $96,261 млрд[2] $34.596 (41-ы) | ||||
ВУП (намінал) • Разам (2015) • На душу насельніцтва | $51,002 млрд $17.334 | ||||
ІРЧП (2014) | ▬0,834 (вельмі высокі) (35-ы) | ||||
Этнахаронім | літоўцы | ||||
Валюта | Еўра (€, EUR) | ||||
Інтэрнэт-дамены | .lt, .eu | ||||
Код ISO | LT | ||||
Тэлефонны код | +370 | ||||
Часавыя паясы | +2 |
Літва́, або Летува́[3][4] (літ.: Lietuva, літоўскае вымаўленне: [летува́]) — краіна ў паўночнай Еўропе. Самая вялікая па плошчы і колькасці насельніцтва з трох балтыйскіх краін. Мяжуе з Латвіяй на поўначы, Беларуссю на паўднёвым усходзе, Польшчай на поўдні і расійскім эксклавам — Калінінградскай вобласцю на паўднёвым захадзе. На захадзе абмываецца Балтыйскім морам.
Літва адносіцца да краін з невялікай колькасцю насельніцтва, якое пры тым працягвае скарачацца. Тэмпы памяншэння колькасці насельніцтва — адныя з самых высокіх у свеце. Дзяржаўная мова — літоўская, адна з дзьвюх жывых балтыйскіх моваў. Буйнейшыя гарады — Вільнюс, Каўнас, Клайпеда, Шаўляй.
У ХІІІ ст. Літва стала ядром Вялікага Княства Літоўскага — магутнай сярэднявечнай беларуска-літоўскай дзяржавы. З ХVI ст ВКЛ знаходзілася ў складзе Рэчы Паспалітай — польска-літоўскай садружнасці. У канцы ХVIII Літва пасля падзелаў РП трапіла ў склад Расійскай імперыі. У 1918-1940 існавала як суверэнная дзяржава. У 1940 была акупавана Савецкім Саюзам, у 1941-1944 — фашысцкай Германіяй.
Краіна былога СССР, што сёння не ўваходзіць у СНД. Член Еўрапейскага саюза з 1 мая 2004, таксама ўваходзіць у Еўразону і Шэнгенскае пагадненне. З ліпеня 2018 з'яўляецца ўдзельнікам АЭСР. Удзельнік НАТА.
Змест
1 Этымалогія
2 Геаграфічнае становішча
3 Прырода
4 Гісторыя
5 Дзяржаўны лад
6 Адміністрацыйны падзел
7 Насельніцтва
8 Эканоміка
9 Гл. таксама
10 Зноскі
11 Літаратура
12 Спасылкі
Этымалогія |
Упершыню назва "Litua" ўзгадваецца ў Кведлінбургскай хроніцы ў 1009 годзе, паходжанне гэтага слова дакладна не вядома. Паводле найбольш распаўсюджанай версіі, назва "Літва" паходзіць ад невялікай (11 км) рэчкі Lietava, прытока Нярыса. Паводле версіі Артураса Дубоніса, назва краіны паходзіць ад слова Leičiai — назвы тагачаснага ваеннага саслоўя, на якое абапіраліся князі.
Геаграфічнае становішча |
Плошча Літвы — 65 200 кв. км. Літва размешчана ў паўночнай Еўропе. На думку літоўскіх географаў (пацверджаную французскімі калегамі) менавіта ў Літве знаходзіцца цэнтр Еўропы.[5]
Літва мяжуе з (у дужках — працягласць мяжы):
Беларуссю (660 км),
Латвіяй (588 км),
Польшчай (103 км),
Расіяй (Калінінградская вобл.) (255 км).
На захадзе абмываецца Балтыйскім морам. Мае толькі 38 кіламетраў адкрытага марскога берагу. Літве належыць таксама паўночная частка Куршскай касы і акваторыі Куршскага заліва, на якія і прыходзіцца большая частка ўзбярэжжа.
Прырода |
Літва размешчаная на заходняй ускраіне Усходне-Еўрапейскай раўніны. Ландшафт раўнінны, нізінны. Вышыня над узроўнем мора не перавышае 300 метраў. Вузкая нізіна з вышынямі да 50 м апаясвае Балтыйскае ўзбярэжжа. У цэнтральнай частцы Літвы, з поўначы на поўдзень, працягнулася Сярэднелітоўская нізіна з вышынямі 16-90 м над у.м. Найбольш прыўзнятыя часткі тэрыторыі — Балтыйская града з вышынямі да 294 м, якая працягнулася з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход уздоўж мяжы з Беларуссю, і Жамойцкае ўзвышша на захадзе. Да Балтыйскай грады належыць найвышэйшы пункт Літвы — Аукштояс (Высокая гара), 293,8 м. Заходняя Літва і літоўскі шэльф Балтыйскага мора — перспектыўныя раёны здабычы нафты і прыроднага газу. На марскім узбярэжжы сустракаецца бурштын.
Літва знаходзіцца ў пераходнай зоне паміж марскім і кантынентальным кліматам. Сярэднемесячныя тэмпературы студзеня −5 °C, ліпеня 17 °C. Гадавая сума ападкаў — ад 540 мм у цэнтральных раёнах да 930 мм на ўзбярэжжы. Тры чвэрці атмасферных ападкаў выпадае ў выглядзе дажджоў. Увесну і ўвосень частыя туманы, узімку — адлігі.
Большасць рэк (Нярыс, Мяркіс, Шашупе) належаць басейну Нямунаса (Нёмана), галоўнай ракі Літвы (агульная працягласць ракі 937 км, з якіх 475 км прыходзяцца на Літву). У Літве больш за 5 тыс. азёр, якія ўтвараюць паазер'і. Азёры пераважна ледавіковага паходжання. Найбуйнейшае возера Літвы — Друкшай (па-беларуску, Дрысвяты) на мяжы з Беларуссю. Самае глыбокае возера — Таўрагнас.
Лясамі пакрыта каля траціны зямлі (1,8 млн га). Найбольш распаўсюджаная хвоя, але сустракаюцца таксама елка, бяроза, алешына, асіна, дуб і ясень. Шмат зайцаў, аленяў і дзікоў; не рэдкасць ласі. Распаўсюджаныя фазаны, цецерукі, качкі і лебедзі. У летнія месяцы ля вады можна сустрэць шмат буслоў. Пераважаюць падзолістыя глебы.
Унікальныя прыродныя аб'екты Літвы ўзяты пад ахову ў запаведніках і нацыянальных парках.
Гісторыя |
Упершыню слова «Літва» (Lituae) згадваецца ў 1009 г. у Кведлінбурскіх аналах (Annales Quedlinburgenses) у сувязі з забойствам літоўскімі паганцамі Бруна Кверфурцкага. На поўдні і ўсходзе Літва непасрэдна межавала з Руссю — Полацкай зямлёй і Гарадзенскім княствам, зазнала іх значны ўплыў і мела з імі сталыя стасункі, плаціла даніну Полацкаму княству, літоўцы ўдзельнічалі ў ваенных паходах полацкіх князёў.
Першы вядомы кіраўнік Літвы быў Міндоўг (1238—1263 г.), які ў 1251 хрысціў падуладную яму краіну, а ў 1253 быў каранованы. З 13-14 ст тэрыторыя ВКЛ значна павялічылася і дасягнула Чорнага мора. У гэты ж час літоўскія князі вядуць барацьбу з Тэўтонскім ордэнам, які быў разбіты ў 1410 аб’яднанымі войскамі Польшчы і Літвы (Грунвальдская бітва). У 1385 г. вялікі князь літоўскі Ягайла падпісаў Крэўскую унію аб дынастычным саюзе паміж Полскім каралеўствам і Літвой, сам Ягайла стаў польскім каралём.
У 1569 заключана унія з Польшчай у Любліне, паводле якой ВКЛ і Польскае каралеўства аб’ядноўваліся ў адну краіну Рэч Паспалітую, пад уладай аднаго ўладара. У канцы 16 — 18 стст. ВКЛ страчвае літоўска-беларускі характар, тут значнымі тэмпамі развіваецца польская культура. У 18 ст. Рэч Паспалітая канчаткова страціла сваю магутнасць і заняпала. У 1772, 1793 і 1795 г. уся тэрыторыя краіны падзелена паміж Расійскай імперыяй, Аўстра-Венгерскай імперыяй і Прусіяй, пры гэтым сучасная Літва адышла да Расійскай імперыі, толькі горад Мемель (Клайпеда) застаўся ў складзе Прусіі.
У Першую сусветную вайну Літва акупірвана германскімі войскамі (1915). 16 лютага 1918 г. у Вільне, прадстаўніцтва літоўскага народа — Літоўскі Савет (Lietuvos Taryba) — аб’яўляе аб незалежнасці краіны.У 1920—1939, Вільня, акупіравана польскімі войскамі, часовай сталіцай сталіцай стаў Каўнас. Затое ў 1923 годзе да Літвы далучылася Клайпеда. У кастрычніку 1939 Літве вернуты Віленскі край. 15 чэрвеня 1940 тэрыторыя Літвы акупавана і далучана да СССР як сацыялістычная рэспубліка. У 1941—1944 акупіравана нацыскай Германіяй. Пасля вызвалення 1944, заставалася ў складзе СССР.
11 сакавіка 1990 Вярхоўны Савет Літоўскай Рэспублікі першым з усіх урадаў краін СССР абвясціў акт аб станаўленні незалежнасці і выхаду з саставу саюза. У 1991 Рэспубліка Літва прызнана Расіяй, СССР і міжнароднай супольнасцю. У 2004 годзе увайшла ў НАТА і Еўрапейскі саюз.
Дзяржаўны лад |
Літва — парламенцкая рэспубліка, з характэрнымі рысамі прэзідэнцкай рэспублікі. З часоў набыцця незалежнасці Літва няўхільна кіруцца прынцыпамі дэмакратыі. У 1992 былі праведзены два рэферэндумы. Першы ўхваліў сучасную канстытуцыю дзяржавы, другі тычыўся пасады прэзідэнта. Большасць літоўцаў выказаліся супраць моцнай прэзідэнцкай улады і было прынята камрпаміснае рашэнне: наяўнасць пасады прэзідэнта пры дамінуючай ролі парламенту.
Прэзідэнт Літвы прадстаўляе краіну у міжнародных адносінах, прызначае прэм'ер-міністра, з'яўляецца галоўнакамандуючым. Прэзідэнт Літвы абіраецца на пяцігадовы тэрмін з правам пераабрання толькі адзін раз запар. У 2009 на пасаду ўзышла першая жанчына-прэзідэнт — Даля Грыбаўскайтэ. У 2014 яна была абрана зноў.
Парламент Літвы называецца Сеймас. Гэта аднапалатная ўстанова аб'ядноўвае 141 дэпутата, абіраных на чатыры гады напалову прамым галасаваннем, напалову — па партыйных спісах. У краіне няма дамінуючай палітычнай партыі, а ёсць мноства невялікіх, таму ў Сеймасе нярэдкія кааліцыі. Парламенцкія выбары традыцыйна адбываюца ў другую нядзелю кастрычніка. У 2016 перамогу атрымала партыя Саюз сялян і зялёных Літвы, заняўшы 54 парламенція крэслы.[6]
Адміністрацыйны падзел |
Адміністрацыйны падзел зацверджаны ў 1994 годзе, апошнія змены якога адносяцца да 2000 года. Гэтыя змены былі звязаныя з уваходжаннем краіны ў Еўрапейскі Саюз. Літва мае трохузроўневую сістэму адміністрацыйнага падначалення: яна падзеленая на 10 паветаў (па-літоўску: адз.лік — apskritis, мн.лік — apskritys), якія ў сваю чаргу падзяляюцца на 60 самакіраванняў (па-літоўску: адз.лік — savivaldybė, мн.лік — savivaldybės), якія складаюцца з 500 старасцействаў (па-літоўску: адз.лік — seniūnija, мн.лік — seniūnijos).
Насельніцтва |
Літву насяляе каля 2,8 млн чал. Гэта ў два разы больш за Эстонію, ў паўтара — за Латвію. Да пачатку 1990-х насельніцтва павялічвалася і на сваім піку (1990-1991) дасягнула 3,7 млн чал. Пасля распаду СССР і ўступлення Літвы ў ЕС колькасць насельніцтва краіны паменшылася на 0,9 млн чал. або на 25 % і працягвае памяншацца. Падобныя тэмпы дэпапуляцыі ў свеце толькі ў Латвіі і Балгарыі. Змяншэнне насельніцтва мае пад сабою два складнікі: перавышэнне смяротнасці (14,6 на адну тысячу) над нараджальнасцю (9,9) і міграцыйны адток у краіны Заходняй Еўропы (-6). Такім чынам, тэмп змяншэння насельніцтва Літвы ў 2017 склаў -1,1 %[7]. Сярэдні ўзрост літоўцаў — 43,7 гады, доля асоб старэйшых за 65 гадоў наблізілася да 20 %.
86,7 % насельніцтва Літвы належаць да этнічных літоўцаў, якія размаўляюць па-літоўску (літоўская мова — адна з дзвюх жывых балтыйскіх моў), на дзяржаўнай мове краіны. Найбольш значныя нацыянальныя меншасці: палякі (5.6 %), рускія (4.8 %), беларусы (1.3 %).[8] Традыцыйнай рэлігіяй Літвы з'яўляецца каталіцтва. Не менш за 77 % літоўцаў з'яўляюцца каталікамі. Пратэстанцкая супольнасць складае 1,9 % ад агульнага насельніцтва. Пратэстанты кампактна жывуць у паўночнай і заходняй частках Літвы.
Насельніцтва размешчана па тэрыторыі краіны даволі раўнамерна. У 2018 крыху больш за дзве траціны літоўцаў (67,7 %) пражывалі ў гарадах.[9] Асноўны прыток насельніцтва з вёсак у гарады прыйшоўся на савецкія часы, аднак ён працягваўся і пасля, асабліва дзякуючы праграме развіцця рэгіянальных цэнтраў, такіх як Марыямпале, Алітус, Мажэкяй і інш. Самыя буйныя гарады Літвы (па звестках на 2015 г.)[10]:
Вільнюс — 542 932 жых.
Каўнас — 299 912 жых.
Клайпеда — 155 812 жых.
Шаўляй — 103 969 жых.
Паневяжыс — 94 028 жых.
У вялікіх гарадах асабліва заўважна дэпапуляцыя. Так насельніцтва Каўнаса, Клайпеды, Шаўляя, Паневяжаса у 2010-2015 гг зменшылася на 15-20 тыс. чалавек у кожным горадзе.
Эканоміка |
Эканоміка сучаснай Літвы, як і яе балтыйскіх суседзяў, сфармавалася ў выніку перабудовы гаспадаркі з планавага ўзору на рынкавы пасля распаду СССР і інтэграцыі ў Еўрапейскі саюз. Гэтыя працэсы прывялі да фактычнага знікнення галін цяжкай прамысловасці, павелічэння ролі і долі сферы паслуг (да амаль 70 %), імклівага росту агульнага дабрабыту. ВУП на душу насельніцтва па ППЗ у 2018 складае амаль 35000. З 2015 Літва з'яўляецца часткай еўразоны. З ліпеня 2018 з'яўляецца ўдзельнікам АЭСР. У першым квартале 2018 сярэдні заробак літоўцаў склаў 700 еўра за вылікам падаткаў, памер пенсіі - 307 еўра[11].
Асабліва хуткімі тэмпамі літоўская эканоміка развівалася ў 2000-2007 гг, за што Літва разам з Латвіяй і Эстноніяй былі названыя "Балтыйскімі тыграмі". Сусветны крызіс 2008-2009 негатыўна паўплываў на гаспадаркі "тыграў". У 2015-2017 гг. ВУП Літвы расце даволі хуткімі тэмпамі: 2015 — 1,8 %, 2017 — 3,5 %.[12]
Літва адносіцца да тых дзяржаў, што цалкам згарнулі сваю атамную энергетыку — адзіная Ігналінская АЭС была закрыта ў 2009 годзе. Сёння (2015) 60 % вытворчасці электраэнергіі прыходзіцца на ЦЭС, што працуюць на імпартным газе і мазуце. Усё большая роля ўзнаўляльных крыніц (20 % у 2015)[13]. Літва застаецца нета-імпарцёрам электрычнасці (7,5 млрд кВт*гадз у 2015), аднак спажываць прадукцыю будучай БелАЭС Літва катэгарычна адмаўляецца. Сярод іншых галін апрацоўчай прамысловасці развіты нафтаперапрацоўка (горад Мажэйкей) машынабудаванне (электронныя кампаненты), вытворчасць металаканструкцый (напрыклад, сантэхнікі), лясная, лёгкая, і харчовая (мясная, малочная, кандытарская) прамысловасць.
Плошча сельскагаспадарчых угоддзяў складае 3,6 млн га. Вырошчваюцца жыта, ячмень, пшаніца, лён, цукровыя буракі, бульба, кармавыя культуры. Апошнія асабліва важныя таму, што роля жывёлагадоўлі (у першую чаргу, малочнай буйной рагатай жывёлы) у Літве вельмі вялікая. Ўсё больш папулярнай становіцца экалагічная сельская гаспадарка. Статус экалагічных фермераў і вытворцаў у краіне прадастаўляецца дзяржаўным органам Ekoagros. У 2016 годзе налічвалася 2539 такіх гаспадарак.
Для краіны характэрны устойлівы адмоўны гандлёвы баланс. Экспарт у 2016 склаў 25,6 млн долараў і яго асноўнымі артыкуламі былі: нафтапрадукты, прадукцыя машынабудавання, харчовай прамысловасці, мэбля, лекі і інш.[14]. Найважнейшыя партнёры: дзяржавы Балтыі (Літва — 9,5 %, Эстонія — 5 %), Расія (13 %), Польшча (9 %). Асноўныя прадукты імпарту (27,9 млрд): нафта і прыродны газ, аўтамабілі, тэлефоны, камп'ютары, прадукты харчавання. Партнёры: Расія (13,5 %), Германія (12 %), Польшча (9,8 %), Латвія (7,7%). Што тычыцца Беларусі, то доля Рэспублікі ў экспарце-імпарце Літвы складае 3,76 і 2,75 % адпаведна.[15]
Гл. таксама |
- Беларуска-літоўскія адносіны
- Atalyja
Зноскі
↑ https://osp.stat.gov.lt/
↑ http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=67&pr.y=4&sy=2018&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=946&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=
↑ http://www.belhistory.com/litwa.html
↑ http://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html
↑ http://geosite.jankrogh.com/other.htm
↑ http://www.lrs.lt/sip/portal.show?p_r=15405&p_k=1
↑ https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/lh.html
↑ http://alkas.lt/2015/12/16/a-butkus-lietuvos-gyventojai-tautybes-poziuriu/
↑ https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/lh.html
↑ https://osp.stat.gov.lt/en/statistiniu-rodikliu-analize?portletFormName=visualization&hash=73c1a737-2e38-4d0d-b308-e1f70c17da20=#/
↑ https://osp.stat.gov.lt/
↑ https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/lh.html
↑ https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/lh.html
↑ http://atlas.cid.harvard.edu/explore/?country=130&partner=undefined&product=undefined&productClass=HS&startYear=undefined&target=Product&year=2016
↑ http://atlas.cid.harvard.edu/explore/?country=130&partner=undefined&product=undefined&productClass=HS&startYear=undefined&target=Partner&year=2016
Літаратура |
- Археология СССР. Т. 17. Финно-угры и балты в эпоху средневековья / Л. А. Голубева [и др.]; Отв. ред. тома В. В. Седов; Редкол.: Б. А. Рыбаков (гл. ред.) [и др.]. — М.: Наука, 1987. — 510 с.
Дзярновіч, А. Жамойць і Літва / А. Дзярновіч // Наша ніва. — 22 чэрвеня 2013.
Зинкявичюс, З. Откуда родом литовцы / З. Зинкявичюс, А. Лухтанас, Г. Чеснис. — Вильнюс : Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. — 144 с.- История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс : Eugrimas, 2013. — 318 с.
- История Литовской ССР / А. Таутавичюс, Ю. Юргинис, М. Ючас и др.; Ред. колл. Б. Вайткявичюс (отв. ред.) [и др.]. — Вильнюс : Мокслас, 1978. — 676 с.
Краўцэвіч, А. Праблема лакалізацыі сярэднявечнай Літвы // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne № 8. 1997.
Краўцэвіч, А. К. Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага. — Rzeszów, 2000. — 238 с.- Литовцы // Большая Российская энциклопедия: в 30 т. / Председатель Науч.-ред совета Ю. С. Осипов. Отв. ред. С. Л. Кравец. — Москва : Большая Российская энциклопедия, 2010. — Т. 17. Лас-Тунас — Ломонос. — С . 652—654.
Насевіч, В. Л. Літва / В. Л. Насевіч // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя ў 2 т. — Мн.: БелЭН, 2006. — Т.2. — С. 202—206.- Lietuvių etnogenezės / atsakingoji redaktore R. Volkaite-Kulikauskienė. — Vilnius, 1987.
Starzyński, S. Litwa: zarys stosunków gospodarczych / S. Starzyński. — Warszawa : Przemysł i Handel, 1928. — 122 s.
Stosunki litewsko-polskie w Djecezji Wileńskiej i nadużycia Partji Wszechpolskiej. Memorjał duchowieństwa litewskiego. — Wilno : Druk. J. Zawadzkiego, 1913. — 66 s.
Vaitekūnas, S. The Population of Lithuania / S. Vaitekūnas. — Vilnius : Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2009. — 150 с.
Спасылкі |
- Сайт прэзідэнта Літоўскай Рэспублікі
- Помнікi гісторыі і культуры
Колькі ў Літве засталося мільянераў пасля ўвядзення еўра // delfi.lt
Трэба выправіць арфаграфію ў артыкуле! Магчыма гэты машынны пераклад або выкарыстанне ненарматыўнага правапісу ці лексікону. Для спраўджэння існуюць адмысловыя праграмы. |
|
|
Катэгорыі:
- Дзяржавы паводле алфавіта
- Краіны ля Балтыйскага мора
- Літва
- Краіны Еўрапейскага Саюза
(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.544","walltime":"0.737","ppvisitednodes":"value":2772,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":143205,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":16145,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":9,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":5,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":7175,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":7,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 447.641 1 -total"," 65.33% 292.451 1 Шаблон:Дзяржава"," 47.87% 214.274 17 Шаблон:Wikidata"," 10.63% 47.605 2 Шаблон:If-wikidata"," 9.83% 44.012 5 Шаблон:Навігацыйная_паласа"," 8.63% 38.613 1 Шаблон:Coord"," 7.52% 33.658 2 Шаблон:Навігацыйная_табліца"," 7.33% 32.797 1 Шаблон:Краіны_ў_Балтыйскага_мора"," 6.36% 28.460 1 Шаблон:Краіны_Еўропы"," 4.23% 18.936 1 Шаблон:Дзяржаўныя_ўтварэнні_перыяду_Грамадзянскай_вайны_і_станаўлення_СССР,_1917—1924"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.201","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":4431171,"limit":52428800,"limitreport-logs":"Loaded datatype commonsMedia of P242 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype commonsMedia of P242 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P36 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P36 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P38 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P38 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P78 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P78 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype string of P474 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confign","cachereport":"origin":"mw1347","timestamp":"20190303204413","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"u041bu0456u0442u0432u0430","url":"https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q37","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q37","author":"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects","publisher":"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2006-09-01T21:24:30Z","dateModified":"2019-03-03T20:44:14Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/11/Flag_of_Lithuania.svg"(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":211,"wgHostname":"mw1268"););