Сімяон Полацкі
Імя пры нараджэнні:	Самуіл Гаўрылавіч Пятроўскі-Сітняновіч
Род дзейнасці:	драматург, паэт, багаслоўе
Дата нараджэння:	12 снежня 1629(1629-12-12)
Месца нараджэння:	Полацк, Полацкае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае, Рэч Паспалітая[1]
Дата смерці:	25 жніўня 1680(1680-08-25) (50 гадоў)
Месца смерці:	Масква, Рускае царства[1]
Месца пахавання:	Zaikonospassky monastery[d][2]
Альма-матар:	Кіева-Магілянская акадэмія
Сімяон Полацкі на Вікісховішчы
Творы ў Вікікрыніцах

Сімяон Полацкі, Самуіл Гаўрылавіч Пятроўскі-Сітняновіч, Samuel Piotrowski-Sitnianowicz (12 снежня 1629, Полацк — 25 жніўня 1680, Масква) — праваслаўны і грэка-каталіцкі дзеяч^[3][4], духоўны пісьменнік. Аўтар твораў «Рыфмалагіён», «Вертаград» і інш.

Біяграфічныя звесткі |

Нарадзіўся ў заможнай купецкай сям'і. Узгадаваны ў Полацку, атрымаў бліскучую пачатковую адукацыю. Пачаў спасціжэнне навукі ў брацкай школе полацкага Богаяўленскага манастыра. Пасля яе заканчэння выкладаў у брацкай школе ў Полацку. У 1656 стаў манахам у Полацку. Каля 1650 скончыў Кіева-Магілянскую акадэмію з дыпломам «дыдаскала», а затым, каля 1653, студыяваў у Віленскай акадэміі.

У чэрвені 1656 года Сімяон Полацкі прыняў лёсавызначальнае рашэнне, — пастрыгся ў манахі Полацкага Богаяўленскага манастыра, дзе на працягу васьмі год выкладаў у брацкай школе. Падпісваўся як «Simeonis Piotrowskj Sitnianowicz hieromonachi Polocensis Ordinis Sancti Basilii Magni», што паказвае на прыналежнасць С. Полацкага да ордэна базыльянаў.

Як філосаф і майстар мастацкага слова С. Полацкі сфармаваўся ў культурнай і інтэлектуальнай атмасферы Вялікага Княства Літоўскага. Першыя літаратурныя спробы палачанін здзейсніў у часе навучання ў Кіеве і Вільні. У архівах знойдзены раннія творы С. Полацкага, напісаныя пераважна на старабеларускай і польскай мовах, прычым ён карыстаўся як кірыліцай, гэтак і лацінкай.

Пазней ён паведамляў у прадмове да «Рыфмалагіёна»:

Писах в начале по языку тому,    Иже свойственный бе моему дому. Таже увидев многу пользу быти    Славенску ся чистому учити. Взях грамматику, прилежох читати,    Бог же удобно даде ю ми знати.

У пачатковы перыяд творчасці С. Полацкі стварыў цыкл вершаваных твораў дыдактычнага і панегірычнага характару, напісаў драматургічныя творы, філасофскія казанні і дэкламацыі.

Першыя значныя паэтычныя «Метры» ў гонар расійскага цара Аляксея Міхайлавіча, які ў 1656 праязджаў праз Полацк, з'явіліся мастацкім адказам на паланізацыю Беларусі, рэзкім палітыка-ідэалагічным пратэстам супраць кампрамісу шляхты і магнатаў ВКЛ перад польскай культурнай экспансіяй.

Неўзабаве Сімяон Полацкі пакідае радзіму, у 1664 ён пераязджае ў Маскву. Ён сустрэў цёплы прыём пры царскім двары, атрымаў магчымасць займацца педагагічнай і асветніцкай дзейнасцю. С. Полацкі прынёс у Расію заходнюю філасофію і эстэтыку, высокую кніжную паэзію і мастацтва школьнай драматургіі.

Становішча паэта ўзмацнілася з 1667, пасля таго, як ён быў афіцыйна прызначаны выхавальнікам і настаўнікам царскіх дзяцей. Быў настаўнікам Фёдара Аляксеевіча, які дзякуючы яму атрымаў добрую адукацыю, ведаў лацінскую і польскую мовы, пісаў вершы. Да шлюбу цара Фёдара Аляксеевіча на Агафіі Сямёнаўне Грушэцкай склаў, разам з новым прыдворным піітам i вучаням беларуса, манахам Сільвестарам Мядзведзеевым, шырокавяшчальные оды на гэту «вялікую i радасную для ўсёй зямлі Рускай урачыстасць»[1]. Яго выхаванцам быў і будучы расійскі імператар Пётр І.

Росту аўтарытэту Сімяона сярод высокіх прадстаўнікоў маскоўскай адміністрацыі садзейнічала яго актыўная барацьба са стараабрадцамі і дзейсны ўдзел у Вялікім маскоўскім саборы (1666—67). У кан. 1670-х арганізаваў і ўзначаліў друкарню ў Крамлі. У гэтай друкарні выйшлі кнігі «Буквар языка славенска» (1679), «Псалтыр рыфматворная» (1680), якая ўяўляла сабой вершаваны пераклад Псалтыра. Па ініцыятыве С. Полацкага была заснавана першая ў Маскве вышэйшая агульнаадукацыйная навучальная ўстанова — Славяна-грэка-лацінская акадэмія, статут якой складаў Сімяон. Быў адным з першых расійскіх царкоўных дзеячаў заходняга кірунку; значна паўплываў на працэсы расійскіх царкоўных рэформ.

У Маскве Сімяон Полацкі апублікаваў «Жэзл праўлення» (1667), два аб'ёмныя зборнікі твораў: «Сад шматколерны» (1678) і «Рыфмалагіён» (1680). Ён напісаў і паставіў дзве п'есы: «Прыпавесць пра аблуднага сына» і «Пра Наўхаданосара-цара». Пасля смерці асветніка быў апублікаваны корпус яго казанняў у дзвюх кнігах: «Абед душэўны» (1681) і «Вячэра душэўная» (1683).

Сімяон Полацкі памёр раптоўна, на пяцьдзясят першым годзе жыцця. Сваю вялікую бібліятэку пісьменнік завяшчаў размеркаваць у асноўным паміж чатырма манастырамі, да якіх меў непасрэднае дачыненне, — Маскоўскім Заіканаспаскім, Полацкім Багаяўленскім, Кіеўскім Пячорскім і Брацкім. Частка буйных грашовых зберажэнняў адпісвалася ім у іншыя ўкраінскія і беларускія манастыры, астатняя ж частка прызначалася сваякам і блізкім: родным братам Івану і Луку, пляменніку Міхаілу Сільвестравічу і яго маці, айцу духоўнаму Іпаліту, «возлюбленному ўченику».

Паэзія |

Вызначальная рыса творчага почырку Сімяона Полацкага — энцыклапедызм, гістарычная абазнанасць і інтэлектуальная вытанчанасць. Яго вершы — гэта, пераважна, яркія філасофскія сентэнцыі, мудраслоўі, дыдактычныя павучанні. Творчасць Сімяона Полацкага — арганічны сінтэз літаратуры, філасофіі і тэалогіі, умелае спалучэнне заходняй і ўсходняй патрыстыкі, антычнай і хрысціянскай эстэтыкі.

Сімяон Полацкі — выдатны майстар мастацкага слова. Ён апрацоўвае яркія народныя прыказкі і прымаўкі, шырока выкарыстоўвае вусна-паэтычныя вобразы. Паэт шматкроць прыгадвае сентэнцыі старадаўніх філосафаў і красамоўцаў — Арыстоцеля, Платона, Фалеса Мілескага, Арыстыпа, Дыягена, Дыянісія, ацэньваючы іх выключна з станоўчага боку. На старонках сваіх твораў аўтар дае сюжэты з антычнай і сярэднявечнай гісторыі, якія ён чэрпаў з сусветных хронік, выдадзеных у XV—XVI ст. у Заходняй Еўропе.

У тэкстах шчодра прадстаўлены эпітэты, метафары, параўнанні і сімвалы, што надае яго творам семантычную шматзначнасць і барочную квяцістасць.

Светапогляд |

На старонках сваіх твораў Сімяон Полацкі ўзняў шырокае кола філасофскіх, сацыяльных, этычных і анталагічных пытанняў.

Паэт апявае кніжныя веды, стварае культ філасофіі, мудрасці, навукі і пазнання, аб чым выразна сведчаць яго вершы з красамоўнымі назвамі: «Філасофія», «Розум», «Слова», «Маўленне», «Акадэмія», «Час». У філасофскім вершы «Думка» С. Полацкі паказвае стваральную ролю канструктыўных ідэй, раскрывае іх асноватворную функцыю ў грамадскай практыцы. Паводле канцэпцыі С. Полацкага, менавіта філасофія і навукі дазваляюць дасягнуць дасканалага жыцця, робяць людзей мудрымі, разважлівымі, таленавітымі творцамі, роўнымі да анёлаў.

Філасофія і кніжныя веды маюць вялікую практычную карысць, яны дазваляюць чалавеку ўпэўнена пачувацца ў грамадстве, годна трымацца перад абліччам цароў і князёў. Філасофія і веды ўзбагачаюць духоўны свет асобы, робяць чалавека моцным, здатным пераадольваць цяжкасці, развязваць складаныя праблемы. Філасофія спрыяе маральнаму аздараўленню грамадства, выкараняе заганы і зло.

У аснове інтэлектуальнай дзейнасці чалавека, паводле меркавання асветніка — старанная праца над словам. У вершы «Слова» ён заклікае ўсіх паважліва і з выключнай пашанай ставіцца да сваіх слоў і выказванняў, зважаючы на іх духоўную моц.

У вершаваных і празаічных творах Сімяон Полацкі сфармуляваў уласную этычую дактрыну, якая ўключала сістэму базавых канцэптаў, што вынесены ў загалоўкі многіх вершаў: «Годнасць», «Сяброўства», «Стрыманасць», «Праца», «Славалюбства», «Паклёп», «П'янства», «Хабарніцтва», «Згода». С. Полацкі выкрываў амаральныя паводзіны і ўчынкі. У вершы «Двурушнасць» паэт асудзіў крывадушнасць і няшчырасць, якія разбураюць асобу.

Як філосаф, Сімяон Полацкі шмат разважаў пра чалавека і грамадства. Яго антрапалагічная канцэпцыя найбольш поўна выкладзена ў казаннях: «Слова пры пахаванні саноўнага чалавека», «Слова пры пахаванні сумленнага чалавека», «Слова пры пахаванні ваяра», «Слова пры пахаванні дабрачыннага чалавека», «Слова пры пахаванні сумленнай жанчыны», «Слова ў дзень найпадобнага Аляксея». У «Слове ў дзень новага лета» пісьменнік падкрэсліваў асаблівую місію чалавека на зямлі, яго выключнае месца сярод іншых жывых істот: «Дзеля каго сонца дзень стварае? Дзеля чалавека! Дзеля каго існуюць усе скарбы зямныя — золата і серабро, каштоўныя камяні ў зямных нетрах і жэмчуг у марскіх глыбінях? Дзеля чалавека!» С. Полацкі таксама адзначаў натуральнае імкненне чалавека да ўзвышанага і прыгожага.

Для творчасці С. Полацкага характэрны анталагізм — імкненне ахапіць і растлумачыць усе з'явы жыцця, прыроды і сусвету, аб чым сведчаць шматлікія вершы: «Чарадзейства», «Старасць», «Жаніцьба», «Жонка», «Удоўства», «Манах», «Леў», «Дзень і ноч», «Пахаванне», «Віно».

Сімяон Полацкі ўздымаў вострыя сацыяльныя і грамадска-палітычныя праблемы, прапаноўваў іх адметнае вырашэнне ў творах: «Начальнік», «Суд», «Грамадзянства», «Справядлівасць», «Адрозненне». Выхаваны на ідэях Рэнесансу, ён адстойваў ідэю пабудовы прававой дзяржавы. У вершы «Закон» паэт акурат указваў на пільную грамадскую неабходнасць адшліфаваных агульнадзяржаўных статутаў, падкрэсліваў велізарную карысць ад іх для кожнай асобы і ўсёй супольнасці.

Сімяон Полацкі адмыслова вырашаў праблему ўлады. У вершы «Адрозненне» паэт, спасылаючыся на Арыстоцеля, піша, што сапраўдны цар той, хто дбае аб грамадзянах, думае пра іх патрэбы. Тыран — рабуе і крыўдзіць падданых. С. Полацкі адстойваў канцэпцыю асвечанай манархіі. У вершы «Улада» ён сцвярджаў, што ўсялякая ўлада — ад Бога. Менавіта Госпад пасылае людзям добрых ці злых уладароў. Грамадзяне павінны шанаваць уладу, дапамагаць манархам рэалізоўваць іх стваральныя задумы. У п'есе «Пра Наўхаданосара-цара» праз мастацкія сродкі драматургіі сцвярджаецца неабходнасць справядлівага і мудрага манарха.

Зноскі

Літаратура |

• Старажытная беларуская літаратура (XII-XVII стст.) / Уклад, прадм., камент. І. Саверчанкі — Мінск: Кнігазбор, 2010. — («Беларускі кнігазбор»). ISBN 985-6824-43-5
  


• Николов, А. Средневековый славянский перевод «Учительных глав» императора Василия I: проблемы изучения рукописной традиции и ранних печатных изданий. — В: XIX Ежегодная богословская конференция Православного Свято-Тихоновского гуманитарного университета. Т. 1. Москва, 2009, 41-47

г р п Асветніцтва Выдатныя людзі эпохі паводле краін Аўстрыя Іосіф II Леапольд II Марыя Тэрэзія Францыя П’ер Бейль Фантэнель Шарль Луі Мантэск’ё Франсуа Кенэ Вальтэр Жорж-Луі Леклерк дэ Бюфон Жан-Жак Русо Дэні Дзідро Гельвецый Жан Д’Аламбер Гольбах Маркіз дэ Сад Кандарсэ Лавуазье Алімпія дэ Гуж Французскія энцыклапедысты Германія Эрхард Вейгель Готфрыд Лейбніц Фрыдрых II Імануіл Кант Готхальд Эфраім Лесінг Томас Абт Іаган Готфрыд Гердэр Адам Вейсгаўпт Ёган Вольфганг фон Гётэ Фрыдрых Шылер Карл Фрыдрых Гаус Мазэс Мендэльсон Англія, Шатландыя Томас Гобс Джон Лок Ісаак Ньютан Джозеф Адзісан Рычард Сціл Сэмюэл Джонсан Джон Уілкс Эдмунд Бёрк Эдуард Гібан Джэрэмі Бэнтам Мэры Уолстанкрафт Дэвід Юм Адам Сміт Джэймс Босуэл Адам Фергюсон Джон Мілер Джозеф Блэк Томас Рыд Фрэнсіс Хатчэсан Уільям Робэртсан Італія Джамбатыста Віка Чэзарэ Бекарыя Нідэрланды Гуга Гроцый Бенедыкт Спіноза Рэч Паспалітая Францішак Багамолец Станіслаў Канарскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі Ігнацы Красіцкі Гуга Калантай Ігнацы Патоцкі Станіслаў Сташыц Ян Снядэцкі Юльян Урсын Нямцэвіч Анджэй Снядэцкі Казімір Лышчынскі Адам Станіслаў Нарушэвіч Сімяон Полацкі Ілья Капіевіч Казімір Нарбут Марцін Пачобут-Адляніцкі Іахім Храптовіч гл. таксама: Адукацыйная камісія Рэчы Паспалітай Расійская імперыя Пётр I Кацярына II Кацярына Дашкова Анцівох Кантэмір Міхаіл Ламаносаў Мікалай Новікаў Аляксандр Радзішчаў Іван Бецкой Іван Шувалаў Міхаіл Шчарбатаў Рыгор Скаварада Іспанія Гаспар Мельчор дэ Хавельянас Нікалас Фернандэс Марацін ЗША Бенджамін Франклін Дэвід Рытэнхаўс Джон Адамс Томас Пейн Томас Джэферсан Капіталізм · Грамадзянскія правы · Крытычнае мысленне · Дэізм · Дэмакратыя · Эмпірызм · Адукаваны абсалютызм Свабодны рынак · Гуманізм · Натурфіласофія · Рацыянальнасць · Розум · Sapere aude · Навука · Секулярызацыя · Фізіякратыя · Хаскала

г р п Пісьменнікі і паэты Беларусі Сярэднявечча: XI-XV стст. Кірыла Тураўскі · Грыгорый Цамблак · Яфрэм Смаленскі Адраджэнне: XVI ст. Ян Вісліцкі · Андрэй Рымша · Васіль Цяпінскі · Мялецій Сматрыцкі · Лаўрэнцій Зізаній · Сымон Будны · Францыск Скарына · Мікола Гусоўскі · Фёдар Еўлашоўскі · Аляксандр Ходзька · Іпацій Пацей · Мацей Стрыйкоўскі · Афанасій Філіповіч Эпоха барока: XVI ст. - XVIII ст. Спірыдон Собаль · Лаўрэнцій Крышкоўскі · Міхал Карыцкі · Лявон Мамоніч · Андрэй Мужылоўскі · Іосіф Палоўка · Андрэй Белабоцкі · Іаіль Труцэвіч · Іван Ужэвіч · Ян Казімір Пашкевіч · Сімяон Полацкі · Мацей Казімір Сарбеўскі · Францішка Уршуля Радзівіл · Францішак Дыянізы Князьнін XIX ст. Паўлюк Багрым · Ян Баршчэўскі · Францішак Багушэвіч · Канстанцін Вераніцын · Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч · Рыгор Кіпрыяновіч · Адам Міцкевіч · Эліза Ажэшка · Уладзіслаў Сыракомля · Ігнат Ходзька · Ян Чачот · Тамаш Зан · Ануфрый Петрашкевіч · Францішак Малеўскі · Міхал Рукевіч · Ігнат Дамейка · Восіп Кавалеўскі · Адам Плуг Пачатак XX ст. Францішак Аляхновіч · Максім Багдановіч · Пятрусь Броўка ◊ · Алесь Гарун · Пятро Глебка ◊ · Максім Гарэцкі · Зміцер Жылуновіч (Цішка Гартны) · Якуб Колас ◊ · Карусь Каганец · Янка Купала · Гальяш Леўчык · Антон Лявіцкі (Ядвігін Ш.) · Язэп Лёсік · Міхась Лынькоў ◊ · Янка Маўр ◊ · Валерый Маракоў · Алаіза Пашкевіч (Цётка) · Піліп Пестрак ◊ · Змітрок Бядуля · Алесь Пруднікаў · Рыгор Рэлес ◊ · Леапольд Родзевіч · Кузьма Чорны · Алесь Салагуб · Паўлюк Трус · Зміцер Фалькоўскі · Міхась Чарот · Хвядос Шынклер · Андрэй Мрый · Валянцін Таўлай · Язэп Фарботка · Дарафей Бохан · Зоська Верас · Альберт Паўловіч · Адам Бабарэка · Змітрок Астапенка · Анатоль Вольны · Сяргей Ракіта· Стары Улас Пасляваенны перыяд Алесь Адамовіч † · Наталля Арсеннева † · Рыгор Барадулін † · Янка Брыль † · Васіль Быкаў † · Вера Вярба † · Ніл Гілевіч † · Ларыса Геніюш † · Міхаіл Герчык † · Мікола Гіль· Міхал Гольдман (Міхал Ясень) † · Анатоль Грачанікаў † · Сяргей Дзяргай † · Мікола Ермаловіч † · Віктар Казько † · Уладзімір Караткевіч † · Барчыс Сачанка † · Кастусь Кірэенка † · Міхась Клімковіч † · Генадзь Кляўко † · Уладзімір Корбан † · Кандрат Крапіва † · Рыгор Крушына † · Аркадзь Куляшоў † · Уладзімір Марук † · Андрэй Макаёнак † · Іван Мележ † · Іван Навуменка † · Уладзімір Някляеў ◊ · Пімен Панчанка † · Павел Пруднікаў † · Раман Сабаленка † · Анатоль Сербантовіч † ·Янка Сіпакоў † · Эдуард Скобелеў † · Алесь Ставер † · Анатоль Сыс † · Максім Танк † · Ніна Тарас † · Уладзімір Верамейчык † · Мікола Федзюковіч † · Мікола Шабовіч ◊ · Іван Чыгрынаў † · Іван Шамякін † · Уладзімір Шыцік † · Карлас Шэрман † · Сакрат Яновіч † · Яўгенія Янішчыц † · Эдзі (Каган) Агняцвет † Сучасныя аўтары Алесь Пісьмянкоў † · Ала Канапелька † · Славамір Адамовіч · Валянцін Акудовіч · Эдуард Акулін · Арцём Арашонак · Уладзімір Арлоў · Алесь Аркуш · Зміцер Арцюх · Сяргей Астравец · Аляксандр Афяроўскі · Ігар Бабкоў · Алесь Бадак · Зміцер Бартосік · Альгерд Бахарэвіч · Юрась Барысевіч · Аляксей Бацюкоў · Вадзім Болбас · Анатоль Бутэвіч · Аксана Бязлепкіна · Пятро Васючэнка · Лявон Вашко · Зміцер Вішнёў · Леанід Галубовіч · Валерый Гапееў · Усевалад Гарачка · Віктар Гардзей · Адам Глобус · Уладзімір Глушакоў · Юрый Гумянюк · Леанід Дранько-Майсюк · Андрэй Дынько · Сяргей Законнікаў · Анатоль Івашчанка · Вольга Іпатава · Вольга Караткевіч · Анатоль Казлоў · Севярын Квяткоўскі · Ганна Кісліцына · Андрэй Курэйчык · Валерыя Кустава · Міра Лукша · Марыя Мартысевіч · Алесь Марціновіч · Серж Мінскевіч · Вінцэсь Мудроў · Таццяна Мушынская · Мікола Мятліцкі · Мікола Папека · Алесь Пашкевіч · Генадзь Пашкоў · Сяргей Прылуцкі · Барыс Пятровіч · Алесь Разанаў · Людміла Рублеўская · Сяргей Сматрычэнка · Людка Сільнова · Віктар Слінко · Уладзімір Сцяпан · Віктар Сямашка · Анка Упала · Уладзімір Садоўскі · Андрэй Федарэнка · Мікалай Чаргінец · Віктар Шніп · Макс Шчур · Лявон Юрэвіч Народныя пісьменнікі БССР і Беларусі †Кандрат Крапіва (1956) · †Міхась Лынькоў (1962) · †Іван Мележ (1972) · †Іван Шамякін (1972) · †Андрэй Макаёнак (1977) · †Васіль Быкаў (1980) · †Янка Брыль (1981) · †Іван Чыгрынаў (1994) · †Іван Навуменка (1995) Народныя паэты БССР і Беларусі †Янка Купала (1925) · †Якуб Колас (1926) · †Пятрусь Броўка (1962) · †Аркадзь Куляшоў (1968) · †Максім Танк (1968) · †Пімен Панчанка (1972) · †Ніл Гілевіч (1991) · †Рыгор Барадулін (1992) «◊» — пісьменнікі і паэты, якія працягваюць сваю творчасць і ў наступны перыяд, «†» — памерлыя

Слоўнікі і энцыклапедыі Gran catalana · Большая российская · Брокгауза и Ефрона · Краткая литературная · Малый Брокгауза и Ефрона · Русский биографический · Britannica (анлайн) Нарматыўны кантроль BNE: XX5586145 · BNF: 155247241 · GND: 118593307 · ISNI: 0000 0001 0961 9633 · LCCN: n83063352 · NKC: js20010125022 · NTA: 07019548X · LIBRIS: 359970 · SUDOC: 06113466X · VIAF: 27863860