Першая сусветная вайна
Дата	5(18) — 17(30) сакавіка 1916 года
Месца	Паўночны захад Расіі
Вынік	Нявызначаны
Праціўнікі
Расійская імперыя Германская імперыя
Сілы бакоў
2-я армія (350 000 салдат) 10-я армія (175 000 салдат)
Страты
65 000 забіта і паранена 40 000 забіта і паранена
Аўдыё, фота, відэа на Вікісховішчы

Нарачанская аперацыя — спроба наступлення расійскага войска Заходняга і Паўночнага франтоў 5 сакавіка — 17 сакавіка 1916 г. (18 сакавіка — 30 сакавіка па старым стылі) у ваколіцах Дзвінска і возера Нарач пад час Першай Сусветнай вайны.

Наступ распачаўся на просьбу саюзнікаў, у сувязі з іх цяжкім становішчам пад Вердэнам (Бітва пад Вердэнам). Мэта аперацыі — разгром 8-й і 10-й нямецкіх армій.

Аперацыя пачалася наступленнем 5-й арміі Паўночнага фронту з раёна паўночней Дзвінска і 2-й арміі Заходняга фронту з поўначы і поўдня возера Нарач на Свянцяны і Вількамір. Дапаможныя ўдары наносілі 12-я расійская армія Паўночнага фронту на Баўск, Шэнберг, 1-я армія Заходняга фронту на Відзы, Дукшты, і 10-я армія Заходняга фронту на Вільню. Пры пасоспеху была магчымасць адкінуць кайзераўскія войскі за межы Расійскай Імперыі.

З-за слабай артпадрыхтоўкі, расійскія войскі здолелі прасунуцца на 2-3 км толькі на відзенскамі і нарачанскіх накірунках. Найлепш пашчасціла 2-й арміі — яна ўклінілася ў 10-ю нямецкую армію на поўнач Нарачы на 2-9 км. Большага развіцця наступ не меў, не гледзячы на працяглыя атакі расійскіх войскаў. Дадатковым чыннікам стала і вясенняя бездараж, што не дазволіла своечасова падвозіць рэзервы і боезапас.

Беспаспяховая Нарачанская аперацыя аднак дазволіла на 2 тыдні спыніць наступ немцаў на Вердэн. Нямецкія часткі так патрэбныя на Заходнім фронце таксама не былі пераведзены супраць англійска-французскіх армій.

Перад падзеямі |

На 1916 г. краіны Антанты планавалі ўзгодненыя наступы супраць Германіі, на Заходнім фронце — 1 ліпеня, на Усходнім — 15 чэрвеня.

Але поспехі герм. войск пад крэп. Вердэн у лютым 1916 вымусілі французскае камандаванне звярнуцца да ўсіх саюзных камандаванняў з просьбай пачаць свае наступы як мага хутчэй, каб палегчыць становішча франц. войск.

Руская стаўка пачала выпрацоўваць план паскоранага наступу на паседжанні камандуючых франтамі 24.2.1916.

План |

Было пастаноўлена пачаць аперацыю адразу пасля сканчэння перагруповак (18 — 20 сакавіка), і наносіць галоўны ўдар левым флангам Паўночнага фронту (ген. Курапаткін) і правым флангам Заходняга фронту (ген. Эверт).

Галоўны ўдар |

На кірунак галоўнага ўдару прызначаліся:

• 
  2А (ген. Рагоза) Заходняга фронту; армія была дадаткова ўзмоцнена;


• часткі 1А Паўночнага фронту — 14 корпус (ген. Войшын-Жылінскі), дадаткова ўзмоцнены 40 пд са складу 4АК.

Ген. Рагоза падзяліў 2А на тры групы:^[1]

• правы фланг — група ген. Плешкова:
  
  • 
    1СібК (ген. Плешкоў);
  
  
  • 
    1АК (ген. Душкевіч);
  
  
  • 
    27АК (ген. Баланін);
  
  


• цэнтр — група ген. Сірэліуса:
  
  • 
    4СібК (ген. Сірэліус)
  
  
  • 
    34АК (ген. Вебель)
  
  


• левы фланг — група ген. Балуева:
  
  • 
    3СібК (ген. Трафімаў)
  
  
  • 
    5АК (ген. Балуеў)
  
  
  • 
    35АК (ген. Парчэўскі).
  
  

У рэзерве заставаліся: 3 Каўказскі корпус (ген. Ірман), 15АК (ген. Торклус), 36АК (ген. Караткевіч).

Дапаможныя ўдары |

Галоўнаму ўдару мусілі судзейнічаць дапаможныя ўдары:

• 
  5А (ген. Гурко) — у кірунку Якабштат — Панявеж; для ўдзелу ў наступе былі выдзелены 5 дывізій са складу 13, 28 корпусаў и 37АК. Былі ўтвораны дзве групы, ген. Гандурына і ген. Слюсарэнкі.


• 
  10А — у кірунку Смаргонь — Вільня.

Развіццё |

Удалы наступ ад Дзвінску — воз. Нарач на Коўну не толькі прарываў герм. фронт, але, пры некаторым поспеху, адрэзваў віленскую групоўку герм. войск і ад Коўны, і ад пераправаў праз Нёман.

У выпадку ўдачы прарыву планавалася ўдарамі 2А на Свянцяны — Вількамір і 5А — на Панявеж канчаткова разбіць германскія 8А і 10А (ген. Эйхгорн) і адкінуць іх за старую расійскую мяжу.^[2][3]

Сілы бакоў |

Рускія войскі |

Паўночны фронт |

12А — 1 корпус (фактычна);
5А — 5 дывізій;
1А — 1 корпус, 1 дывізія;

Заходні фронт |

2А — 10 корпусаў; 350 тыс. чал., 1000 гармат;
10А — ?.

Германскія войскі |

10А — 10 дывізій; 75 тыс. чал., 400 гармат.^[4][5]

Наступ |

Пачатку наступу папярэднічала 2-дзённая артпадрыхтоўка, наймацнейшая дасюль на Усходнім фронце, але вельмі недакладная.^[6]

18(5) сакавіка |

Першыя атакі на ўчастках 2А і 1А.^[7]

Фактычны ўдар у 2А наносілі флангавыя групы, група ген. Плешкова — на поўнач ад чыгункі Паставы — Свянцяны, група ген. Балуева — між азёрамі Нарач і Вішнеўскае.

1СібК прарваў было пазіцыі герм. 21АК, але не быў падтрыманы, панёс вялікія страты (1 Сіб. дыв. — 7612 чал.) і адступіў. Іншыя часткі 2А таксама панеслі цяжкія страты (напр., 22 пд 1АК — 8900 чал.).

У 1А 14 корпус разам са сваім узмацненнем дзейнічаў у кірунку Відзаў, дасягнуў мясцовага поспеху коштам вялікіх страт (да 12 тыс. чал.).

Часткі 10А вялі баі мясцовага значэння ў кірунку Крэва — Ашмяны.

19(6) сакавіка |

Паўторныя безвыніковыя атакі 2А.

21(8) сакавіка |

Паўторныя безвыніковыя атакі 2А. Мясцовы поспех у групе ген. Балуева,^[8]5АК выбіў германцаў з Паставаў, узята 1,8 тыс. палонных.

Першыя атакі на ўчастку Паўночнага фронту.^[7] Часткі 5А безвынікова наступалі 21(8)—25(12).3.1916 ад Якабштата. Дзеянні 12А абмежаваліся атакай 6СібК (ген. Куртэнгоф).

25(12) сакавіка |

Спынены атакі частак 5А.

28(15) сакавіка |

З-за поўнай немагчымасці працягваць наступ у наяўных метэаралагічных умовах, Стаўка загадала спыніць наступ, не выкарыстаўшы ўсіх наяўных рэзерваў.^[9]

Пасля наступу |

Артылерыйскія баі вяліся на гэтым участку фронту і ў красавіку. У ноч на 28(15).4 герм. 10А кароткім ударам выбіла з Паставаў рус. 5АК, аднавіўшы такім чынам становішча перад пачаткам аперацыі. Рускія войскі былі атакаваны фасгенам, ад якога не баранілі газавыя маскі старога ўзору. Толькі штыкавая контратака Віцебскага і Калыванскага палкоў адхіліла захоп усёй карпусной артылерыі. Страты рускіх войск ~10,8 тыс.^[10]

10.5(27.4) германцы атакавалі 14 корпус, але безвынікова.^[10]

Фактычны ўдзел у аперацыі бралі ~4 корпусаў Паўночнага і ~8 корпусаў Заходняга фронту.^[11] Фактычныя сілы германскага боку вядомыя слаба, ацэнкі колькасці герм. войск на рускім фронце вагаюцца ў межах 500—600 тыс. чал.^[12]

Наступ быў дрэнна падрыхтаваны, пачаты дачасна, з незавершанай канцэнтрацыяй войскаў, падрыхтоўка войскаў не была скончана.^[13] Не мелася належнага забеспячэння — не была сваечасова падцягнута дастатковая колькасць артылерыі, не быў створаны дастатковы запас снарадаў, размяшчэнне артылерыі аказалася няўдалым.

Рускія войскі дзейнічалі ў адп. з састарэлай тактыкай прарыву, густымі масамі супраць бетонных умацаванняў, калючага дроту, пад моцным кулямётна-артылерыйскім агнём. Наступ вёўся ў азёрна-балоцістым раёне, у час веснавой адлігі.^[14] Кіраванне войскамі было слабым і неэфектыўным,^[15] корпусы атакавалі паасобку, у розны час, без агульнай сувязі між сабою. Такім чынам, гераізм рускіх войскаў, прызнаваны і герм. бокам,^[12] не даў ніякіх вынікаў, і былі панесены вельмі цяжкія страты ў людзях.

Страты |

Расійскія войскі |

Розныя крыніцы называюць наступныя лічбы:

• 
  150 тыс.: 2А — 90 тыс., 1А — 12 тыс., 5А — 38 тыс., 12А — 10 тыс.^[16]


• 
  110 тыс.: раён Нарачы — 70 тыс., на поўнач ад Нарачы — 30 тыс., раён Дзвінска — 10 тыс.^[6][17]


• 
  78 тыс.^[7]

Германскія войскі |

Розныя крыніцы называюць наступныя лічбы:

• 
  20 тыс.^[6]


• 
  10 тыс.: 10А — 10 тыс.^[18]

Вынікі |

Аперацыя паказала, што чаканае зніжэнне баяздольнасці рускіх войскаў не адбылося, пытанне аб паніжэнні колькасці германскіх войскаў на рускім фронце было знята, і, наадварот, пасля аперацыі на поўначы ад Палесся былі перакінуты некаторыя германскія часткі, якія ўзмацнялі аўстра-венгерскі фронт.

На Заходнім фронце пад крэп. Вердэн германскія атакі спыніліся на працягу 22 — 30.3.1916, што супадае з часам рускага наступу.^[19] Падчас аперацыі германскія войскі атрымлівалі падмацаванні, аднак, планаванага адцягвання германскіх войскаў з Заходняга фронту не адбылося.^[20] Наадварот, на працягу сакавіка — красавіка 1916 у Францыю з Расіі былі адпраўлены германскія Альпійскі корпус, 3 гв. пд, 103 пд. Такім чынам, аперацыя стала поўнай няўдачай для рускага боку, хоць і дапамагла, верагодна, французскаму боку.

Дух і ўпэўненасць рускага камандавання пасля гэтай няўдачы ўпалі надзвычай нізка, што адбілася і на кіраванні летнім наступам Заходняга фронту.^[19] На паседжанні камандуючых франтамі 14(1).4.1916, прысвечаным перспектывам кампаніі 1916 г., ген. Курапаткін і ген. Эверт выказаліся за поўную пасіўнасць, што цалкам падтрымаў і запрошаны на паседжанне ген. Іваноў.^[21]

Маршал Петэн у сваёй працы «Вердэн» (1929) не згадаў гэтай аперацыі рускіх войскаў. У нарысе Вердэнскай бітвы (1929) ён ізноў праігнараваў гэту аперацыю, і падкрэсліў, што першую дапамогу французскія войскі атрымалі ад італьянскага наступу на р. Ісонза.^[22]

Зноскі |

Літаратура |

• [Zay 1926] Зайончковский А. М. Первая мировая война 1914—1918. [1926?] С. 509—512.


• [Ker 1933] Керсновский А. А. История Русской армии. [1933?] В 4 т. Т. 4. — М.: [?]. С. 29 — 25.


• [Duffy 2002] Michael Duffy. The Battle of Lake Naroch, 1916 // [1]
  


• Селіванаў П. Нарачанская аперацыя 1916 // ЭнГістБел, Т. 5. с. 278—279.


• Камінскі М. І. Нарачанская аперацыя 1916 // БелСЭ, Т. 7. с. 395—396.


• Нарочская операция 1916 // Военный энциклопедический словарь. — М., 1982.

Спасылкі |

• Як салдат Швейк у Будславе чыгунку будаваў

г р п Першая сусветная вайна Ваенныя планы: План Шліфена • План Аўстра-Венгрыі • План Расіі • План XVII Папярэднія ўзброеныя канфлікты: Прычыны Першай сусветнай вайны • Першы Мараканскі крызіс • Агадзірскі крызіс • Ліпеньскі крызіс • Каланіяльны падзел Афрыкі • Антысербскія беспарадкі ў Сараеве • Сараеўскае забойства • Руска-японская вайна • Італа-турэцкая вайна • Захоп Марока Францыяй Удзельнікі Першай сусветнай вайны: Антанта: Расійская імперыя Францыя • (Французская каланіяльная імперыя: • Алжыр • Туніс • В’етнам) Брытанская імперыя • (Вялікабрытанія: • Аўстралія • Канада • Індыя • Новая Зеландыя • Ньюфаўндленд • Паўднёвая Радэзія • ПАС) Італія • Бельгія • Румынія • Каралеўства Чарнагорыя • Грэцыя • Каралеўства Сербія • Партугалія • ЗША • Кітай • Японія • Арменія • Бразілія • Сіям Цэнтральныя дзяржавы: Германія • (Камерун • Тагаленд • Усходняя Афрыка • Паўднёва-Заходняя Афрыка) Аўстра-Венгрыя Асманская імперыя Балгарыя Саюзнікі блока цэнтральных дзяржаў: Украіна • Усевялікае Войска Данское • Каралеўства Польшча • Літоўская рэспубліка/Каралеўства Літва • Герцагства Курляндскае і Семігальскае • Аб’яднанае Балтыйскае герцагства • Фінляндская рэспубліка/Каралеўства Фінляндыя • Рэспубліка Горцаў Каўказа • Дзяржава Дэрвішаў • Джэбель-Шамар • Азербайджанская Дэмакратычная Рэспубліка Нейтральныя краіны: Люксембург • Швейцарыя • Швецыя Тэатры ваенных дзеянняў: Еўрапейскі: Балканскі • Румынская кампанія • Заходні фронт • Усходняя Еўропа • Італьянскі фронт Блізкаўсходні: Дарданэльская аперацыя • Сінайска-Палесцінская кампанія • Каўказскі • Месапатамская кампанія • Персідская кампанія • Паўднёвая Аравія Афрыканскі: Паўднёва-Заходняя Афрыка • Тагаленд • Камерун • Усходняя Афрыка • Паўночная Афрыка • Заходняя Афрыка Азіяцка-Ціхаакіянскі: Цындаа • Германскае Самоа Вайна на моры: Атлантыка • Міжземнае мора • Балтыка • Чорнае мора • Дарданэлы • Усходняя Азія • Каранель • Фалкленды • Ютландыя Храналогія: 1914: Пагранічная бітва • Першая бітва на Марне • Сербскі фронт • Бітва пры Цэры • Усходне-Пруская аперацыя • Галіцыйская бітва • Варшаўска-Івангарадская аперацыя • Бег да мора • Бітва пад Таненбергам • Першая Мазурская бітва • Лодзінская аперацыя • Бітва пры Калубары • Вялікае адступленне на Захадзе • Сарыкамышская бітва • Першая бітва пры Іпры 1915: Карпаты • Перамышльская аблога • Другая Мазурская бітва • Другая бітва пры Іпры • Першая бітва пры Ізонцы • Вялікае адступленне на Усходзе • Другая шампанская бітва • Косаўская аперацыя • Аблога Эль-Кута • Салоніцкі фронт • Віленская аперацыя • Горліцкі прарыў • Першая бітва пры Артуа • Нішская аперацыя 1916: Брусілаўскі прарыў • Баранавіцкая аперацыя • Бітва на Соме • Бітва пры Азьяга • Нарачанская аперацыя • Вердэнская бітва • Эрзурумская бітва • Арабскае паўстанне • Манастырская аперацыя • Бітва ў Трансільваніі 1917: Пятая Галіцкая бітва • Бітва пры Капарэце • Бітва пры Арасе • Бітва пры Пашэндэйле • Бітва за Багдад • Бітва пры Мэрэшэшці • Першая бітва за Газу • Паўднёвапалестынскае наступленне • Бітва пры Камбрэ • Наступленне Нівеля • Аперацыя «Альбіён» 1918: Аперацыя «Фаўстшлаг» • Крымская аперацыя • Бітва за Баку • Вясновае наступленне • Другая бітва на Марне • Бітва пры Алепе • Бітва пры Віторыа-Венета • Мёз-Аргонскае наступленне • Трэцяе Трансірданскае наступленне • Бітва пры Мегідзе • Стодзённае наступленне • Вялікапольскае паўстанне • Вайна за незалежнасць Эстоніі • Вардарскае наступленне • Пятая бітва пры Іпры • Бітва пры Імбросе Звязаныя канфлікты: Украінская рэвалюцыя • Савецка-украінская вайна • Польска-ўкраінская вайна • Вайна за незалежнасць Літвы • Польска-літоўская вайна • Рух за незалежнасць Ірландыі • Арабскае паўстанне • Лівійскі рух супраціву • Першая балканская вайна • Другая балканская вайна • Бурскае паўстанне • Заянская вайна • Мексіканская рэвалюцыя • Велікоднае паўстанне • Антыбрытанскае паўстанне ў Іраку • Туарэгскае паўстанне • Расійская рэвалюцыя • Лютаўская рэвалюцыя • Кастрычніцкая рэвалюцыя • Лістападаўская рэвалюцыя • Грамадзянская вайна ў Расіі • Замежная ваенная інтэрвенцыя ў Расію • Грамадзянская вайна ў Фінляндыі • Грамадзянская вайна ў Ірландыі • Самалілендская кампанія • Кампанія Сенусі • Дарфурская экспедыцыя • Польска-савецкая вайна • Савецка-грузінская вайна • Вайна за незалежнасць Ірландыі • Грэка-турэцкая вайна • Вайна за незалежнасць Турцыі • Армяна-азербайджанская вайна • Армяна-грузінская вайна • Франка-сірыйская вайна • Чэхаславацка-венгерская вайна • Румынская інтэрвенцыя ў Венгрыю • Барацьба за незалежнасць Латвіі • Трэцяя Англа-афганская вайна • Егіпетская рэвалюцыя • Армяна-турэцкая вайна Спецыяльныя тэмы: Ваеннае майстэрства: Авіяцыя • Артылерыя • Конніца • Канвоі • Крыптаграфія • Тэхналогіі • Стратэгічныя бамбардзіроўкі • Атрутныя рэчывы • Чыгункі • Пазіцыйная вайна • Татальная вайна Злачынствы супраць мірнага насельніцтва: Талергоф • Генацыд армян • Генацыд асірыйцаў • Генацыд грэкаў Пагадненні і дагаворы: Вайсковыя дамовы • Пагадненне Сайкса — Піко • Пагадненне Сен-Жан-дэ-Мар’ен • Пагадненне Венізілас-Цітоні • Версальскі дагавор • Нёіскі дагавор • Лонданскае пагадненне • Лазанскі мірны дагавор • Парыжская мірная канферэнцыя • Трыянонскі дагавор • Дамаскскі пратакол • Сеўрскі мірны дагавор • Мудраскае перамір’е • Камп’енскае перамір’е • Перамір’е ў Віла-Джусці • Сен-Жэрменскі мірны дагавор • Французска-армянскае пагадненне • Капітуляцыя Германіі • Брэсцкі мір Дадатковая інфармацыя: Роля жанчын • Мастацтва • Іспанскі грып • Каляднае перамір’е • Статыстыка • Эканамічная гісторыя Наступствы Першай сусветнай вайны: Распад Аўстра-Венгерскай імперыі • Распад Асманскай імперыі • Распад Расійскай імперыі • Мемарыялы • 14 пунктаў Вільсана • Вільсанаўская Арменія • Ліга Нацый • Страчанае пакаленне