Рыга Змест Этымалогія | Геаграфія | Гісторыя | Насельніцтва | Вядомыя ўраджэнцы і жыхары | Гл. таксама | Зноскі Спасылкі | НавігацыяHGЯO[d]HGЯOwww.riga.lvРыга ў цыфрахПартал Рыжскага самакіраванняCita Riga — хатняя старонка аб раёнах РыгіРыга па-руску, турызм і адпачынак, афіша РыгіПраект Riga WikiDMOZБольшая российскаяBritannica (анлайн)ADV12513014XX4572384050042-1n7901382300916865ge130643158158312793147
Населеныя пункты паводле алфавітаСусветная спадчына паводле алфавітаСталіцы еўрапейскіх дзяржаўГарады ЛатвііРыгаГарады на Заходняй Дзвіне
лат.сталіцаЛатвііДаўгаваРыжскім залівеЛіўскаефінск.1201ДзвіныДаўгавыГенрыха Латвійскага1861каналізацыйных праводахлат.Ліелупелат.Рыжскага заліваБалтыйскага мораКішэзерсМежапаркувозера ЮгласадлігакуршамлатгаламлівамэстамТэўтонскага ордэна11971199ДзвіныНямецкаяліўскайэстонскайлат.1201Альберт фон Буксгеўдэн11651229Брэмене1199біскупамЛівоніі1211Домскі саборіндульгенцыі1204Інакенціем IIIОрдэна Мечнікаўбіскупуархібіскупу12571282ЛюбекВісбюГанзейскі гандлёвы саюз15611581191819401990Латвійскай РэспублікіЛатвійскай ССРрэйхскамісарыята Остландгарадской ратушылатышылатышыААНАмстэрдамАндора-ла-ВельяАнкараАфіныБакуБерлінБернБраціславаБрусельБудапештБухарэстБялградВадуцВалетаВаршаваВатыканВенаВільнюсДублінЕрэванЗаграбКапенгагенКіеўКішынёўЛісабон
ЛонданЛюблянаЛюксембургМадрыдМанакаМаскваМінскНікасіяНур-СултанОслаПарыжПрагаРыгаРымРэйк’явікСан-МарынаСараеваСафіяСкоп’еСтакгольмТалінТыранаХельсінкіЦэтынэВатыканГібралтарДугласЕпіскопіЛонгйірМальтыйскі палацМарыехамнСент-Пітэр-ПортСент-ХеліерТорсхаўнПрышцінаЦіраспальДанецкЛуганск
(function()var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node)node.outerHTML="u003Cdiv class="mw-dismissable-notice"u003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-close"u003E[u003Ca tabindex="0" role="button"u003Eне паказвацьu003C/au003E]u003C/divu003Eu003Cdiv class="mw-dismissable-notice-body"u003Eu003Cdiv id="localNotice" lang="be" dir="ltr"u003Eu003Ccenteru003Eu003Cspan class="plainlinks"u003EСачыце за Беларускай Вікіпедыяй на u003Ca href="https://www.facebook.com/be.wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Facebook icon.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/14px-Facebook_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/21px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/28px-Facebook_icon.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/be.wikipedia"u003EFacebooku003C/au003Eu003C/bu003E, u003Ca href="http://twitter.com/#!/be_wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Twitter.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/14px-Twitter.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/21px-Twitter.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Twitter.svg/28px-Twitter.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="http://twitter.com/#!/be_wikipedia"u003ETwitteru003C/au003Eu003C/bu003E, u003Ca href="https://www.instagram.com/be.wikipedia/" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="Instagram.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/14px-Instagram.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/21px-Instagram.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Instagram.svg/28px-Instagram.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.instagram.com/be.wikipedia/"u003EInstagramu003C/au003Eu003C/bu003E і u003Ca href="http://vk.com/be.wikipedia" rel="nofollow"u003Eu003Cimg alt="V Kontakte Russian V.png" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/14px-V_Kontakte_Russian_V.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/21px-V_Kontakte_Russian_V.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/V_Kontakte_Russian_V.png/28px-V_Kontakte_Russian_V.png 2x" data-file-width="415" data-file-height="415" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="http://vk.com/be.wikipedia"u003EУ Кантакцеu003C/au003Eu003C/bu003Eu003C/spanu003E! u003Cbr /u003EТаксама ёсць старонка u003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/groups/1645396869043051/"u003EWikimedia Community User Group Belarusu003C/au003E на u003Ca href="/wiki/Wikimedia_Community_User_Group_Belarus" title="Wikimedia Community User Group Belarus"u003Eu003Cimg alt="Facebook icon.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/14px-Facebook_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/21px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/28px-Facebook_icon.svg.png 2x" data-file-width="256" data-file-height="256" /u003Eu003C/au003E u003Cbu003Eu003Ca rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/groups/1645396869043051/"u003EFacebooku003C/au003Eu003C/bu003Eu003C/centeru003Enu003C/divu003Eu003C/divu003Eu003C/divu003E";());
Рыга
Jump to navigation
Jump to search
| Горад Рыга лат.: Riga
Рыга на карце Латвіі   | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Рыга на Вікісховішчы |
![Герб[d]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Riga_coa.gif/90px-Riga_coa.gif)
Рыга (лат.: Rīga) — сталіца Латвіі і самы буйны горад ва ўсіх дзяржавах Балтыі. Насельніцтва 709 тыс. жыхароў (2010). Знаходзіцца на беразе ракі Даўгава (бел. Заходняя Дзвіна), недалёка ад яе вусця ў Рыжскім заліве.
Змест
1 Этымалогія
2 Геаграфія
3 Гісторыя
4 Насельніцтва
5 Вядомыя ўраджэнцы і жыхары
6 Гл. таксама
7 Зноскі
8 Спасылкі
Этымалогія |
Ёсць некалькі версій узнікнення назвы. Ліўскае слова Рыга (фінск.: Riika) азначае «Населенае месца». Гэта дае падставы лічыць, што паселішча існавала да 1201.
Другая версія — па імені ўчастка адтокі Дзвіны (Даўгавы) Спекюпе. Яе звалі Рыгай, а разліў, які яна ўтварыла — Рыжскае возера. У хроніках Генрыха Латвійскага згадана lоcus Riga, якое ўяўляла сабой натуральную гавань. У XII ст. паўсталі два селішчы і рэчка дала ім імя. З 1861 Рыдзене працякае па падземных каналізацыйных праводах.
Этымалогія мясцовых плямёнаў не ўтрымлівала арыгінальных мясцовых назваў, і таму амаль заўсёды назвы мелі пераклады: Спекюпе (лат.: Spekupe) азначае speks — сіла, upe — рака; Ліелупе (лат.: Lielupe) азначае liela — вялікая, upe — рака.
Геаграфія |
Рыга знаходзіцца на паўднёвым беразе Рыжскага заліва Балтыйскага мора, на Рыжскай раўніне Прыморскай нізіны. Гістарычны цэнтр Рыгі размясціўся на правым беразе Даўгавы, прыкладна ў 10 кіламетрах ад месца ўпадзення ракі ў Рыжскі заліў. Прыродны рэльеф гэтага месца — пясчаная раўніна, размешчаная на вышыні 1-10 м над узроўнем мора. Ёсць азёры, самыя вялікія — Кішэзерс у Межапарку і возера Юглас на паўночным усходзе.
Горад падзелены на 6 адміністрацыйных раёнаў: Цэнтральны раён, Зіемельскі раён, Латгальскае прадмесце, Відземскае прадмесце размешчаныя на правым беразе р. Даўгава, Курземскі раён і Земгальскае прадмесце — на левым беразе.
Клімат у Рызе вызначаецца блізкасцю мора — умерана цёплы і вільготны. Лета звычайна адносна прахладнае і хмарнае (сярэдняя тэмпература паветра ў ліпені 16,9 °C; сярэдняя колькасць ападкаў — 85 мм). Зімы параўнальна цёплыя, з частымі адлігамі (сярэдняя тэмпература ў студзені мінус 4,7 °C, адліга надыходзіць прыкладна 10 раз у месяц). Снежны полаг утвараецца ў сярэдзіне снежня і захоўваецца да сярэдзіны сакавіка. Прыкладна 40 % дзён у годзе бываюць хмарнымі, колькасць ападкаў складае 700—720 мм у год.
- Сярэднегадавая тэмпература — +6,2 C°
- Сярэднегадавая хуткасць ветра — 4,0 м/с
- Сярэднегадавая вільготнасць паветра — 79 %
Гісторыя |
Рыга ў 1650 годзе
Царква Святога Пятра
Місіянерская дзейнасць па распаўсюджванню каталіцызму ў Еўропе праводзілася агнём і мячом. Добрую Вестку язычнікам куршам, латгалам, лівам і эстам неслі манахі Тэўтонскага ордэна.
Некалькі ўдалых паходаў 1197—1199 гг. завяршыліся заснаваннем нямецкай калоніі. Вялікае войска прыкладна 1200 рыцараў, на 23 караблях увайшла ў вусце Дзвіны (Даўгавы), прыкладна 30 км уверх па плыні, дзе размяшчалася першае ўмацаванае паселішча нямецкіх купцоў. Нямецкая назва Uexkull сапраўды адлюстроўвала этымалогію назвы — на ліўскай і эстонскай мовах гэта даслоўна азначала ux, ix — адзін, першы і kull, kile — вёска. Цяпер гэты пасёлак захаваў назву як Ікшкіле (лат.: Ikskile).
Афіцыйнай датай заснавання горада з'яўляецца 1201 год, заснавальнікам Рыгі з'яўляецца нямецкі біскуп Альберт фон Буксгеўдэн (Albert von Buxhowden 1165—1229) з рыцарскага роду Апельдэрн. Служыў канонікам у Брэмене, і быў прызначаны ў 1199 годзе біскупам Лівоніі. Да 1211 г. яго стараннямі быў ужо пабудаваны Домскі сабор. Імкнучыся прыцягнуць мноства пілігрымаў з Германіі ён дамогся асобай папскай булы, давальнай індульгенцыі ўсім новаперасяленцам. У 1204 Папам Інакенціем III быў падпісаны ўказ аб установе Ордэна Мечнікаў з падначаленнем біскупу Рыжскаму (пазней — архібіскупу). Да 1257 г. рэзідэнцыя архібіскупаў заставалася ў замку Uexkull, пасля чаго замак і валодання былі падараваны магістру ордэна, што з'явілася пачаткам аднайменнага дваранскага роду, а рэзідэнцыю перанеслі ў Рыгу.
У 1282 Рыга, Любек і Вісбю ўступілі ў Ганзейскі гандлёвы саюз.
Да 1561 г. горадам кіравалі архібіскупы Рыжскія, усяго 20 чалавек. У перыяд з 1561 па 1581 г. Рыга была вольным горадам. 1581—1621 — часы Рэчы Паспалітай. 1621—1711 — шведскія часы. Пасля Паўночнай вайны (1700—1721) Рыга ўвайшла ў склад Расійскай імперыі. З 1796 па 1917 г. горад з'яўляўся губернскім цэнтрам.
З 1918 па 1940 г. і з 1990 Рыга — сталіца Латвійскай Рэспублікі. У 1940—1941 і 1944—1990 — сталіца Латвійскай ССР. У 1941—1944 — цэнтр рэйхскамісарыята Остланд.
Насельніцтва |
|
|
|
|
Адлюстраваннем багатай гісторыі горада з'яўляецца і яго мінулы і сучасны этнічны склад. Са дня заснавання і да 1582 г. жыхарамі горада — бюргерамі, былі толькі немцы. Латышам забаранялася нават сяліцца ў межах сцен горада, а пазней, у межах землянога вала. Адмысловым указам дазволена было будаваць хаты звонку гарадской сцяны.
Да 1889 уклад горада, закон і правапарадак вызначала нямецкая частка насельніцтва — прыкладна 40%, якая займала ўсе ключавыя пазіцыі ў гарадской ратушы. У канцы XVIII стагоддзя ў Рызе з'яўляюцца першыя славянскія жыхары (у асноўным працаўнікі прамысловага сектара), лік якіх узрастае на працягу 19-20 стагоддзяў. Прыкладна ў гэты жа час адбываецца прыток у Рыгу латышскіх сялян з сельскай мясцовасці. У 1935 г. 63% жыхароў — латышы, пазней, да канца XX ст., у сувязі з масавым прытокам грамадзян славянскага паходжання з іншых рэспублік СССР і правядзення савецкім рэжымам русіфікацыі пасля вайны, латышы склалі толькі 36% насельніцтва Рыгі (1989).
У цяперашні час (2010) у Рызе пражывае: латышоў — 42,3%, рускіх — 41,0%, беларусаў — 4,2%, украінцаў — 3,9%, палякаў — 2,0%.
Рыга
Вядомыя ўраджэнцы і жыхары |
Вільгельм Оствальд, латышскі хімік, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі 1909 года- Марыс Гайліс
- Сяргей Эйзенштэйн
- Рыгор Іванавіч Бутакоў
Мсціслаў Усеваладавіч Келдыш, савецкі вучоны ў галіне матэматыкі і механікі
Вера Ігнацьеўна Мухіна, савецкі скульптар- Аляксандр Чакс
- Андрыс Бэрзіньш, прэм'ер-міністр
Марыс Ліепа (1936—1989), латвійскі артыст балета, акцёр
Стас Шурынс (нар. 1990), украінскі спявак, аўтар песень- Крыш'яніс Баран
Гл. таксама |
- Абвал гандлёвага цэнтра ў Рызе
- Рыжскае Нахімаўскае ваенна-марское вучылішча
- Статуя Свабоды
- Маскоўскі фарштат
Зноскі
↑ 1,01,1 Г. Ф., В. Р—в, Л. В. Рига // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1899. — Т. XXVIа. — С. 680–683.<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4399298"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4105994"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q602358"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19908137"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23892956"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24480413"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4354595"></a>
↑ Рыга ў цыфрах — афіцыйны сайт Рыгі(руск.)
Спасылкі |
 | Сусветная спадчына ЮНЕСКА |
- Партал Рыжскага самакіравання
- www.citariga.lv — Cita Riga — хатняя старонка аб раёнах Рыгі
- Рыга па-руску, турызм і адпачынак, афіша Рыгі
Праект Riga Wiki(англ.)
|
Катэгорыі:
- Населеныя пункты паводле алфавіта
- Сусветная спадчына паводле алфавіта
- Сталіцы еўрапейскіх дзяржаў
- Гарады Латвіі
- Рыга
- Гарады на Заходняй Дзвіне
(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.748","walltime":"1.147","ppvisitednodes":"value":5414,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":90672,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":23360,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":17,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":20,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":3354,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":15,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 1017.352 1 -total"," 76.50% 778.303 1 Шаблон:НП"," 74.99% 762.958 58 Шаблон:Wikidata"," 40.79% 414.943 35 Шаблон:НП/"," 19.09% 194.195 1 Шаблон:ВС"," 17.05% 173.494 1 Шаблон:Картка/сцяг_і_герб"," 10.03% 101.999 2 Шаблон:Wikidata-coords"," 7.03% 71.500 20 Шаблон:Колер"," 4.63% 47.088 1 Шаблон:На_карце"," 2.52% 25.591 1 Шаблон:Concat"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.494","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":6319107,"limit":52428800,"limitreport-logs":"Custom label provided for Q4354595nUnmatched any pattern: «Г. Ф.»nCustom label provided for Q4399298nUnmatched any pattern: «В. Р—в»nCustom label provided for Q4105994nUnmatched any pattern: «Л. В.»nGot title of Q19908137 from label: «Брокгауз — Ефрон»nLoaded datatype quantity of P2046 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype quantity of P2044 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P206 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignLoaded datatype wikibase-item of P206 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/confignCustom label provided for Q4354595nUnmatched any pattern: «Г. Ф.»nCustom label provided for Q4399298nUnmatched any pattern: «В. Р—в»nCustom label provided for Q4105994nUnmatched any pattern: «Л. В.»nGot title of Q19908137 from label: «Брокгауз — Ефрон»n","cachereport":"origin":"mw1301","timestamp":"20190418172344","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"u0420u044bu0433u0430","url":"https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%8B%D0%B3%D0%B0","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q1773","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q1773","author":"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects","publisher":"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2007-03-09T09:01:07Z","dateModified":"2018-05-31T18:32:22Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/68/Flag_of_Riga.png"(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":175,"wgHostname":"mw1323"););
